De lijfarts van de koning

27 maart 2023 Selina Jansen

Catharina Th. Bakker schreef een interessante biografie over de lijfarts van koning Willem I. Over deze lijfarts, Franz Joseph Harbaur, is vrij weinig bekend. Onterecht, vindt Bakker. En dus werd het tijd voor een biografie. Bakker studeerde geschiedenis en heeft verschillende boeken geschreven over de geschiedenis van de gezondheidszorg. ‘De lijfarts van de koning’ is haar debuut als biografe.

Onbekend

Hoe is het mogelijk dat Clio Franz Joseph Harbaur uit het oog heeft verloren?
op die vraag heb ik niet een-twee-drie een antwoord. Wat ik wel weet, is dat het leven van Franz Joseph Harbaur het hoe dan ook waard is om verteld te worden.

Over Franz Joseph Harbaur is dus niet veel bekend. Er bestaat zelfs geen portret van deze man, hoewel dat in die tijd (rond 1800) toch wel gebruikelijk was voor belangrijke personen. Zelf heeft de arts weinig opgeschreven, waardoor er veel gekeken moet worden naar andere belangrijke personen die wél iets over hem geschreven hebben. Want Franz Joseph heeft nogal wat ontmoeten op zijn naam staan, waaronder Goethe, Napoleon en natuurlijk erfprins Willem Frederik, de latere koning Willem I.

Zoon van plattelandschirurgijn

Het leven van Harbaur gaat over veel meer dan alleen zijn ambitie om de maatschappelijke ladder te beklimmen, en zijn drijfveer om een goede dokter te zijn en zodoende een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van Willems koninkrijk. Het verhaal gaat bijvoorbeeld ook over zijn vermogen om op onbevangen wijze mensen aan zich te binden.

Vader Harbaur is plattelandschirurgijn, wat inhoudt dat hij zich bezighoudt met het behandelen van verstuikingen en breuken en uitwendige aandoeningen waar een mes aan te pas te pas komt, zoals gezwellen, wonden en zweren. Zolang de ingrepen niet te ingewikkeld zijn, kan en mag hij dit allemaal doen zonder tussenkomst van een geneesheer. Het artsenbestaan zit Franz Joseph dus in het bloed. Toch heeft hij grootsere plannen dan zijn vader. In zijn leven leert hij van de beste artsen op de beste scholen. Op die manier weet hij omhoog te klimmen op de sociale ladder en komt hij steeds dichter bij de koning.

Willem I

Vorstelijk lijfarts is een uiterst vertrouwelijke functie. Een hofarts is vaak de enige die de vorst kan tegenspreken en hem kan vertellen wat hij moet doen of laten. Hij kan bijvoorbeeld strikte leefregels opleggen aan de vorst, ten bate van diens eigen gezondheid.

Willem Frederik is in die tijd een tamelijk onbekende vorst van een onbeduidend vorstendom. Maar voor iemand als Franz Joseph zou deze baan wel eens het allerhoogst haalbare kunnen zijn.
Maar voor hij hier terecht is gekomen, wordt in het boek een korte geschiedenis van de gezondheidszorg rond 1800 gegeven. Dit gedeelte kan mogelijk als te feitelijk worden gezien. Gebeurtenissen en speculaties over de verblijfplaats van de jonge arts wisselen elkaar af met verhalen die mensen over hem hebben opgeschreven.

Nog wat onzeker

Het is een groots moment in het leven als een jongeling een beslissing neemt over zijn toekomstige bestemming, als hij zijn eigen levenspad kiest, als zijn jonge geest gegrepen wordt door een machtig besluit, als hem alles te benauwd wordt en hij zijn vleugels uitslaat richting de wolken om ergens een rustpunt te vinden.

Hoewel ik de biografie en de geschiedenis van de gezondheidszorg zeer interessant vind, heb ik het boek toch met wat twijfels gelezen. Vooral in de eerste hoofdstukken wordt er vaak gezegd dat men het niet zeker kan weten, omdat er zo weinig over Franz Joseph opgeschreven werd. Personen die met de arts te maken hebben gehad in zijn jongere jaren, worden naar mijn idee iets te uitgebreid beschreven. Ik had graag iets meer persoonlijks over Franz Joseph willen lezen, al begrijp ik goed hoe ingewikkeld het is na zoveel tijd.

De geschiedenis van de gezondheidszorg vond ik wel reuze interessant. En het tragische einde van Franz Joseph ontroerde me zelfs. Een arts die zelf nadenkt en iets nieuws probeert is zelfs in de huidige tijd moeilijk te vinden, laat staan in 1800. Chapeau voor Franz Joseph Harbaur.