Het bolwerk

27 oktober 2022 Marga van der Vet

‘Het bolwerk’ is geschreven door Matilda Gustavsson en uit het Zweeds vertaald door Janny Middelbeek-Oortgiesen en Eline Jongsma. De subtitel verraadt de inhoud: Macht en misbruik achter de gesloten deuren van de Zweedse Academie. Het boek is geen fictie maar een literair journalistiek verslag van een grote ‘me-too’ zaak binnen de culturele wereld van Zweden.

Zweden too

Dat de me-too beweging een wereldwijd fenomeen is, werd de laatste jaren wel duidelijk. Hadden wij hier te maken met de verhalen over grensoverschrijdend gedrag binnen de televisie-wereld, in Zweden speelde dit tegelijkertijd af binnen de culturele wereld. ‘Dit gebeuren’ is journalistiek vastgelegd door Matilda Gustavsson. Dat zij dit op zo’n boeiende en volledige manier doet, verraste mij zeer. Het boek leest als een fictie-verhaal maar is het echter niet. Het is de ijskoude en kille waarheid over machtsmisbruik. Het is daarentegen echter totaal niet aangedikt of ranziger gemaakt om het aantrekkelijker leesbaar te maken. Journalistiek tot in de kleinste details is het wel en als je het interessant vind hoe zo’n onderzoek van ‘mogelijk verdacht incident’ tot ‘rechtszaak’ is opgebouwd, dan is dit jouw boek!

Het verhaal – de zaak

De Zweeds Academie, bestaand uit achttien vooraanstaande leden is verantwoordelijk voor het uitreiken van de Nobelprijs voor Literatuur. Vanaf eind 2017 is de academie echter onder vuur komen te liggen doordat de levenspartner van de dichteres Katarina Frostenson, werd verdacht van sexueel grensoverschrijdend gedrag. In het Zweedse dagblad Dagens Nyheter is een artikel geplaatst waarin achttien vrouwen zich uitspreken over het wangedrag van Jean-Claude Anault. Hierna komt het leven voor alle betrokkenen in een stroomversnelling en leidt dit zelfs tot het feit dat er in 2018 geen Nobelprijs wordt uitgereikt.

Journalistiek pur sang

De journaliste die het verhaal over het vermoeden oppikt, krijgt hiervoor alle tijd zodat ze zich volledig op haar onderzoek kan richten. Dit doet zij dan ook zeer nauwkeurig en het is interessant om te lezen hoe dit in zijn werk gaat. De vrouwen, anoniem of met naam en gezicht, worden uitgebreid verhoord en alles wordt gecheckt. Feit wordt: Arnault kon zijn handen niet thuis houden en vergreep zich met enige regelmaat aan vrouwen. De mensen om hem heen keken er voor weg. Het wangedrag was van een jonge vrouw in haar kruis grijpen, tot en met verkrachtingen in zijn appartement in Zweden of Parijs. Deze locaties werden gefinancierd door de Zweedse Academie.

Bewijs, geen bewijs

De meeste incidenten vonden echter al een lange tijd geleden plaats en de schaamte onder de vrouwen was groot. Vooral ook omdat Arnault een machtige man was en jong aanstormend talent kon maken of breken. Daarnaast was er vaak instemming door de vrouwen zelf om mee te gaan naar zijn appartement of in de kelder van het Forum. Deze locatie was dé belangrijke culturele ontmoetingsplaats in Stockholm en sterk gelieerd aan de Zweedse Academie.

Vrouwen werden vaak overdonderd door Arnault alhoewel er wel fluisterend waarschuwingen in de culturele wereld over hem rondgingen. Toch kon Arnault jarenlang te werk (beter gezegd: te keer) gaan. Voornamelijk omdat iedereen er voor wegkeek en hij ontzettend veel voor de culturele wereld deed. Én omdat zijn vrouw hét toonbeeld van een succesvolle en zeer respectabele dichteres was.

Spoiler-alert

Arnault eindigt in de gevangenis maar voor het zover is, volg je als lezer de verslagen van de vrouwen, een uitgebreid karakter- en geschiedenis onderzoek naar Arnault. Veel geschiedenis over de culturele wereld en de Zweedse Academie, een zeer gedetailleerd verslag over het Forum en leer je vele personen kennen die een rol speelde in dit ‘bolwerk’. Daarnaast blijken de aantijgingen niet alleen over seksueel misbruik te gaan, maar ook over financiële misstanden, machtsmisbruik, intimidatie, corruptie en vermissing van kunstwerken.

Vooral de periode ná de publicatie van het krantenartikel is zeer interessant. Hoe reageren de leden van de Zweedse Academie? Beschermen zij hun grote vriend Arnault en mede-lid van de academie Katharina, of wordt er daadkrachtig gereageerd door zelf een onderzoek te starten? Spreekt de Zweede academie met één stem of valt dit sterke instituut uit elkaar? En hoe reageert het koppel zelf? Is het allemaal een complottheorie, door hen gesuggereerd, vanwege jaloezie van vrouwen die elkaar hysterisch aansporen tot smaad en laster? Hoe kon het dat bijna álle vrouwen instemde over sex met Arnault en er slechts één maal aangifte werd gedaan?

Het bolwerk – aanrader?

Indien je van boeken houdt die zeer gedetailleerd een verhaal vertellen waarbij je al lezer wordt geamuseerd maar vooral ook geïnformeerd, dan is dit boek een aanrader.

Voor ieder ander is dit boek wellicht een té gedegen journalistiek verslag. Het is nergens mooier of ranziger gemaakt, omwille van een aantrekkelijk leesbaar verhaal.

Ik vond het boek erg interessant en weet zeker dat ik nu anders tegen dit soort zaken aankijk dan ik voorheen deed. Daarnaast vind ik het echt ongelooflijk knap hoe Matilda Gustavsson dit onderzoek heeft aangepakt en de vrouwen een stem heeft gegeven.