Bloem van wijsheid – Joana de Wit

‘Bloem van wijsheid’ is een historische roman geschreven door de Nederlandse auteur Joana de Wit. Het boek is vers van de pers en gaat over de laatste dagen uit het leven van Susanna van Baerle (1622-1674). Het is een fictieve roman over reëele personages uit de Nederlandse geschiedenis.

Bloem van wijsheid

Het boek sprak mij meteen aan, vooral vanwege de mooie cover, dat een vermeend portret van Susanna van Baerle lijkt te zijn, geschilderd door Gerard Pietersz. Van Zijl. Het verhaal gaat behoorlijk de diepte in over een moment in onze Nederlandse geschiedenis die enorm interessant is. Er wordt eindeloos gepraat over Godsdienst in plaats van dat er meteen wordt gevochten. Dit gegeven was vernieuwend en speelt zich af in Dordrecht ten tijde van de Synode (= kerkelijke vergadering) van 1618-1619. Het conflict tussen de Remonstranten en Contraremonstranten wordt goed in beeld gebracht. Deze twee bewegingen verschilden van mening over de basis van het geloof.

Susanna van Baerle

Het verhaal vangt aan als Susanna op een ochtend wakker wordt met zeer pijnlijke voeten en benen. Ze blijkt jicht te hebben en de dokter gebiedt haar om op bed te blijven. Voor de rest voelt ze zich helemaal niet zo ziek. Ze vraagt om een paar oude dozen waarin veel brieven en documenten zitten. En het dagboek van haar vader Caspar Barlaeus, die zich midden in het conflict bevond en hier uitvoering over heeft geschreven. Uit verveling en om haar man Gerard Brandt te helpen met een publicatie voor zijn werk, verdiept ze zich in dit ‘dossier’. Gerard was de schrijver van de ‘Historie der Reformatie’.

Het dagelijkse leven in 1674

Susanna wordt helaas, ondanks de rust, toch steeds zieker en kan nog maar weinig voor haar man en kinderen betekenen. Ze krijgen gelukkig hulp in het huishouden en Susanna heeft veel aan het gezelschap van andere vrouwen die vaak bij haar langskomen. Joana de Wit heeft het dagelijkse leven en de ziekte van Susanna op een mooie manier beschreven dat heel beeldend en vriendelijk overkomt. Susanna was van ‘goede huizen’ en had dan ook weinig elementaire zorgen.

Het verhaal is nergens overdadig qua emoties, zelfs niet op haar sterfbed. Dit past natuurlijk geheel in de context van de tijd omdat men in de zeventiende eeuw anders tegen het leven en de dood aankeek dan dat dit nu het geval is. Joana de Wit heeft dit goed verwoordt.

Studie versus verhaal

Uit het verhaal blijkt wel dat Joana de Wit grondig studie heeft gedaan om tot dit boek te komen. Bij nadere navraag antwoordt zij op mijn vraag dat zij hier tien jaar mee bezig is geweest. Ze vertelt dat zij in 2011 begon met een zelfstudie over het leven en het werk van Caspar Barlaeus (1584-1648). Zij had ergens gelezen over zijn depressies en was geïnteresseerd in het verhaal hierachter vanwege haar studie psychologie. En hoe men in de 17e eeuw omging met psychische aandoeningen.

Tijdens haar zelfstudie liep ze tegen enkele vragen aan over de feiten betreffende het leven van deze professor. Na veel onderzoek en gedachten hierover besloot ze deze roman te schrijven en uit te geven.

In het online geschiedenistijdschrift Historiek werd deze week een interview over haar boek geplaatst. Via deze link kom je rechtstreeks bij het artikel:

Bloem van wijsheid – aanrader!

Ik houd van historische romans maar wel met een kanttekening dat ze niet te veel op geschiedenis-boeken moeten lijken. Deze roman neigt hier wel naar toe. Het is voor geschiedenis-studenten en liefhebbers een absolute must-have.

Voor mensen die liever een fictieve roman lezen over een levensverhaal of een familie-epos, zal dit boek wellicht niet aan die verwachtingen voldoen.

Als toevoeging aan deze recensie laten we graag de opmerkingen van professor Harmsen lezen. Antoon Harmsen is verbonden aan de universiteit van Leiden en is professor in de Nederlandse literatuur uit de vroegmoderne tijd (16e – 18e eeuw).

Ik dank u hartelijk voor de toezending van uw boek over Susanna Barlaeus. Ik heb het boek inmiddels helemaal gelezen, en ik bleef tot het eind geboeid.
De mengeling van feiten en fictie maakt de geschiedenis van de vader en zijn dochter levendig en toegankelijk. Het is voor mij een verhaal over oude bekenden, verrijkt met informatie over zeventiende-eeuwse ziektes, huishouden en godsdienst. En niet te vergeten over medicinale theesoorten, snel bezorgde post en goed georganiseerd openbaar vervoer: de koets naar Gouda en de boot naar Amsterdam, de boot naar Leiden en te voet naar Katwijk.

Ik ben het met u eens dat een man als Barlaeus, melancholie of niet, geen zelfmoord kan hebben gepleegd.

Een ander hoofdthema is zijn irenische persoonlijkheid, zijn afkeer van godsdiensttwisten. Dat komt in uw boek duidelijk naar voren. De discussie over de rozenkrans die u beschrijft toont goed aan dat zelfs voor zijn schoonzoon Geeraerdt Brandt, die toch zeker een verlicht man was, de rol van Maria in de theologie een probleem is. Als Brandt over de bekering van Vondel schrijft blijkt ook hij niet erg tolerant te zijn.  Het denkbeeld dat Barlaeus’ dochter daar vrijmoediger over dacht vind ik heel aantrekkelijk.

Het is en blijft een prestatie om een zeventiende-eeuws huisgezin zo te portretteren.

Meer historische romans die zich in Nederland afspelen: