Het snoephuis – Jennifer Egan

30 mei 2022 Marga van der Vet

‘Het snoephuis’ is het nieuwste boek van Jennifer Egan. Ik las al eerder van haar: Manhattan Beach, een prachtige historische roman. ‘Het snoephuis’ speelt zich echter in de toekomst af, een bizarre maar zeer geloofwaardige toekomst…

Het snoephuis van Bix Button

Het verhaal vangt aan in 2010. We volgen het leven en de gedachten van Bix Button die inspiratie opdoet door een lezing van een professor over het menselijke geheugen. Nog geen tien jaar later lanceert Bix een computerprogramma ‘Greep op uw onbewuste toegang tot al uw herinneringen’. Dit is een opslag van het totale geheugen van de mens die je bovendien kunt delen met anderen. Hierdoor ontstaat het collectief bewustzijn.

Jaren later:

Door ‘Greep op uw onbewuste’ is in de negentien jaar van zijn bestaan het volgende tot stand gebracht: tienduizenden misdrijven zijn opgelost, kinderporno is zo goed als verbannen, Alzheimer en dementie zijn sterk verminderd door het inbrengen en opslaan van het geheugen, er is een gezond bewustzijn, bijna uitgestorven talen zijn behouden gebleven, een heel leger aan vermiste personen is teruggevonden, een wereldwijde groei aan empathie is vergezeld gegaan me een drastische vermindering van halsstarrige rechtzinnigheid door gedachtekronkels van ‘schijnheiligheid’.
(pagina 339)

Het leven als snoephuis

‘Greep op uw onbewuste’ heeft dus de Sociale Media vervangen en veel goeds teweeg gebracht. Maar er zijn ook ‘ontduikers’ die beseffen welke prijs ervoor wordt betaald. En dan zijn er ook de ‘tellers’ die menselijke verlangens opsporen, uitpluizen en tot in detail in kaart brengen en er berekeningen oplos laten. Een soort algoritme dus, maar dan over gevoelens en hun voorspelbaarheid. Maar kun je gevoelens en herinneringen door berekeningen wel in kaart brengen?

Egan is een verhalenverteller pur sang

Het uitgangspunt van het boek is gemakkelijk te begrijpen, want als je nu in de krant leest dat Google al tekeningen kan maken met behulp van woorden, dan lijkt dit concept van een collectief bewustzijn al akelig dichtbij.

Maar het boek is verder niet eenvoudig. Het bestaat uit verschillende verhalen van verschillende personen die maar zijdelings met elkaar te maken hebben. Daarnaast is ieder hoofdstuk ook nog eens sterk verschillend van stijl. Van een email-communicatie tot een gedachtestroom van een hoofdpersoon tot en met een chronologisch verhaal over een gezin. Ik had zelf liever een doorlopend verhaal gelezen zoals in haar prachtige roman ‘Manhattan Beach’. Zie het echter als een uitdaging en weet dat je aan het einde van het boek wordt beloond. ‘Het snoephuis’ is namelijk indrukwekkend en zet je aan het denken.

Van een schreeuwer tot en met gezins-perikelen

Ik heb genoten van verschillende verhalen waarbij ik het hoofdthema van het boek probeerde vast te houden. Zo is er een verhaal over een opstandige jongen Alfred die graag schreeuwt in het openbaar. Hij doet dit om authentiek te zijn en dat lukt hem zeker. Denk aan de ‘damschreeuwer’ en je begrijpt meteen het paniek-effect van een massa mensen die hiermee geconfronteerd wordt. Op een dag zet Alfred het weer op het gillen in een bus, maar de buschauffeur lost dit ‘probleem’ zo daadkrachtig en tactvol op, en met respect naar de giller zelf, dat Alfred een nieuwe ‘hobby’ kan gaan zoeken.

Genegenheidspatronen in kaart gebracht

Ook het verhaal van het gezin van Miranda Kline is erg sterk. Miranda werkt hard, voedt twee meiden vrijwel alleen op want haar rijke ex weet zijn kapitaal zo creatief uit zijn boekhouding te houden dat Miranda leeft onder het bestaansminimum. De vader heeft de meiden echter steeds vaker op bezoek in zijn villa met zwembad zodat Miranda kan studeren. Zij heeft haar hart verpand aan Antropologie. Op een dag vertrekt ze om de gevoelens en herinneringen van een bosjesmensenstam in Brazilië vast te leggen en publiceert vele jaren later met het boek ‘Genegenheidspatronen’. Dit boek zal een belangrijke inspiratiebron worden voor het computerprogramma ‘Greep op uw onbewuste’.

In ‘Genegenheidspatronen’ worden op elegant eenvoudige wijze formules gepresenteerd waarmee menselijke genegenheid voorspeld kan worden. Om de algoritmes te laten werken , is intieme kennis van de persoon vereist, het soort gedetailleerde informatie dat onze moeder alleen kon verkrijgen door in een afgelegen, geïsoleerde gemeenschap waarbinnen ieder lid de geschiedenis van de ander kent. Aan het einde van het boek speculeert ze dat de voorspellende kracht van de formules in theorie zouden kunnen worden toegepast op mensen die in een complexe, mobiele omgeving wonen…
Dochter Miranda Kline

Lezen voor gevorderden

De kracht van dit boek ligt in de verhalen die prachtig zijn verteld. Daarnaast is er natuurlijk de vraag aan de lezer: is een collectief bewustzijn een zegen of een vloek? Is het een betere optie dan het narcistische Social Media tijdperk waar we nu inzitten, wat (te) veel vervormingen geeft van de werkelijkheid? Zou jij zelf jouw herinneringen willen uploaden en willen delen met anderen?

Het boek is niet eenvoudig en misschien af en toe een beetje te veel van het goede. De verhalen van verschillende personen zouden genoeg stof kunnen zijn voor opzichzelfstaande boeken. Want alle verhalen bij elkaar bieden weinig samenhang en het is niet eenvoudig om de hoofdlijnen vast te houden.

Uitvinders zijn niet altijd trots op hun uitvinding

Het einde vond ik wel weer verrassend; het is namelijk een gegeven uit de geschiedenis. Grote uitvinders blijken aan het einde van hun leven niet altijd gelukkig te zijn met hun eigen uitvindingen. Vooral omdat de uitvinding soms voor een verkeerd doel wordt gebruikt. Hier zijn genoeg voorbeelden van: denk bijvoorbeeld maar aan J. Robert Oppenheimer (‘vader’ van de atoombom) en Joseph Ignace Guillotin (uitvinder van de Guillotine).

Is Bix Button trots op zijn uitvinding, die de wereld heeft veranderd, of heeft hij al voorzien dat het ook wel eens heel anders kon uitpakken? Zijn erfgename komen het te weten wanneer zijn testament door een notaris wordt voorgelezen.

Is Het Snoephuis een aanrader?

Het boek is een aanrader als je van romans houdt welke je nog lang zal herinneren. Waar je moeite voor moet doen om het te begrijpen of welke je wellicht nóg een keer moet lezen om het écht te begrijpen. Een heerlijke uitdaging! Dat is ‘het Snoephuis’ zeker.