Communisten pur sang: ‘Kees en Jan’

‘Kees en Jan’ is geschreven door Hanneke Boonstra en heeft als subtitel: een communistisch gezin voor, tijdens en na de oorlog. Hanneke Boonstra is een journalist en dat is zeker te merken. ‘Kees en Jan’ is een goed onderbouwd verhaal, over een gevoelig onderwerp.

Hanneke Boonstra

Boonstra schreef al eerder een boek over Mata Hari met de titel: ‘Mijn Mata Hari’. Als journaliste doet zij veel onderzoek en blijft zo dicht mogelijk bij de feiten. Het boek ‘Kees en Jan’ is meer dan alleen een feitelijk verhaal want haar doel is vooral om te ontdekken wat er niet alleen in grote lijnen gebeurde maar ook op menselijk niveau en bijvoorbeeld aan tafel bij het communistische gezin Schalker.

Met ‘Kees en Jan’ is zij hier zeker in geslaagd, al blijven, in mijn ogen, de hoofdstukken over de grote lijnen van de geschiedenis duidelijk overheersen.

Het communisme in Nederland

Voor de Tweede Wereldoorlog had het communisme in Nederland een bescheiden maar aanwezige aanhang. De Communistische Partij van Nederland (CPN) werd in 1909 opgericht en groeide gestaag gedurende de jaren 1920 en 1930. Het communisme werd vooral omarmd door arbeiders en intellectuelen die teleurgesteld waren in het kapitalistische systeem en op zoek waren naar een alternatieve maatschappelijke ordening. Het verzet tegen de opkomst van het nazisme en fascisme bracht enkele tijdelijke samenwerkingen tussen communisten en andere linkse groeperingen teweeg.

Tijdens de oorlog namen veel communisten actief deel aan het verzet tegen de Duitse bezetting. De CPN en haar leden speelden een belangrijke rol in het organiseren van verzetsactiviteiten en het verspreiden van anti-nazipropaganda. Ook de Februaristaking van 1941, een van de eerste grootschalige verzetsdaden tegen de Duitse bezetting, werd deels geïnitieerd door communistische invloeden.

Kees en Jan Schalker

Kees en Jan Schalker warenvader en zoon die een prominente rol speelden binnen de Nederlandse communistische beweging. Eerstgenoemde Kees Schalker was een vooraanstaand CPN-lid en vakbondsactivist. Hij was betrokken bij verschillende verzetsactiviteiten en werd uiteindelijk gearresteerd en gefusilleerd door de Duitse bezetters in 1941. Zijn broer Jan Schalker was eveneens actief in het verzet en werd in 1944 door de Duitsers geëxecuteerd. Beiden worden herinnerd als moedige strijders tegen het naziregime en als symbolen van het communistische verzet in Nederland.

Het ineenstorten van het communisme

Na de Tweede Wereldoorlog kwam Nederland onder invloed van de Koude Oorlog, waarin de spanningen tussen het Westen en de Sovjet-Unie de internationale politieke arena domineerden. Dit had ook invloed op de Nederlandse communistische beweging. Terwijl sommige leden vasthielden aan hun communistische overtuigingen, begonnen anderen zich te distantiëren van de Sovjet-Unie en de dogmatische lijn van de CPN. De Hongaarse Opstand van 1956 en de destalinisatiecampagne onder leiding van Chroesjtsjov leidden tot verdere interne verdeeldheid binnen de CPN.

Het ineenstorten van het communisme in Nederland kan worden toegeschreven aan verschillende factoren. Ten eerste waren er ideologische en strategische meningsverschillen binnen de CPN, die leidden tot schisma’s en afscheidingen. Ten tweede verloor het communisme aan aantrekkingskracht door de brute repressie en totalitaire regimes in de Sovjet-Unie en Oost-Europa, die steeds meer bekend werden in het Westen. Bovendien bleek het sociaaldemocratische model dat in veel West-Europese landen werd aangenomen, aantrekkelijker voor een breder publiek dan het communistische alternatief.

Dit is het opmerkelijke verhaal van vader en zoon Schalker die beiden behoorden tot de top van de CPN, de Communistische Partij Nederland. Het is het verhaal over idealen en (gemeentelijk en landelijke) politiek, maar ook over oorlog, dictaturen, concentratiekampen en een vuurpeloton. Vader Kees is een van de gefusilleerden op de Waalsdorper vlakte. (Tekst Doorbraak.be)

Aanrader?

Het boek is absoluut een aanrader voor wie deze geschiedenis dieper wil bekijken en meer wilt weten over het gezin Schalker. Wat bewoog Kees en Jan Schalker, die beiden tot de top van de CPN behoorden? Waarom waren zij betoverd door het communistische ideaal; een maatschappij waarin iedereen gelijk is. Het leidde uiteindelijk tot hun dood, en tot op vandaag de dag begrijpen velen niet waar het fanatisme vandaan kwam. Hoe konden ze Stalin bewonderen en hun ogen dichthouden voor alle wreedheden?

Mijn ervaring:

Ik heb het boek grotendeels gelezen maar af en toe werd het me iets te zwaar. De gruwelijkheden die Stalin toepaste op alles en iedereen die hem in de weg stond, is echt afschuwelijk. Je leest dingen die je helemaal niet wilt weten. Ik vind het lastig om die ‘beelden’ weer uit mijn hoofd te krijgen.

Een groot compliment aan Hanneke Boonstra voor dit erg volledig boek. In mijn ogen, is het misschien wel meer waard is dan menig geschiedenisboek. Het boek blijft grotendeels feitelijk, maar laat ook zien hoe Kees en Jan Schalker blind waren voor de werkelijkheid. En dit uiteindelijk hun dood werd….