Getekend door een verloren verleden
Ben je geïnteresseerd in de geschiedenis van de 20e eeuw? Dan kan ik ‘Getekend door een verloren verleden’ van harte aanbevelen. Aan de hand van een familiegeschiedenis tekent auteur Leo Heerkens het verhaal op van vele miljoenen (Sudeten-) Duitsers die in de vorige eeuw door de politiek als een speelbal werden gebruikt. Een vrijwel onderbelicht stuk geschiedenis over de annexatie van Tsjechische grensregio Sudetenland en de hardhandige deportatie van de Duitssprekende inwoners naar (Oost)Duitsland. Een indringend en verhelderend boek waardoor je met andere ogen gaat kijken naar actuele conflicten zoals in Oekraïne.
Familie Tölg
Leo Heerkens heeft een ruime eeuw aan geschiedenis geïllustreerd aan de hand van het verhaal van de familie Tölg. Te beginnen met Albin en Ida Tölg. Wanneer zij elkaar ontmoeten maakt hun dorp Barzdorf in de Duitsprekende regio Bohemen/Sudeten nog deel uit van het Oostenrijks Hongaarse Koninkrijk. Wanneer in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, moet Albin in dienst. Een periode waaruit hij een oorlogstrauma overhoudt. Wanneer de oorlog ten einde is, worden door de geallieerden opnieuw grenzen getrokken. De regio waar Barzdorf ligt, maakt voortaan deel uit van het nieuw gevormde Tsjechoslowakije. Het dorp heet voortaan Bozanov en geleidelijk worden functies als die van burgemeester en schoolmeester voortaan uitgeoefend door Tsjechen. De Duitse meerderheid wordt naar de achtergrond gedrukt.
Tweede Wereldoorlog
Ondertussen is in Duitsland Hilter aan zijn opmars begonnen. Geleidelijk aan pikt hij naburige landen in totdat uiteindelijk de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. De man van dochter Maria Tölg sneuvelt en Maria keert met haar pasgeboren dochtertje Inge terug naar haar geboortedorp. Zogenaamd om de “Duitsers in Sudetenland te beschermen” heeft Hitler al in 1938 de Duitstalige streek bij Duitsland ingelijfd.
Op transport
Na de oorlog is de grensstreek opnieuw inzet bij een politiek spelletje. Er wordt besloten dat Bohemen en Sudetenland weer bij Tsjechoslowakije horen, maar voor de Duitssprekende inwoners is er geen plaats meer. Ze moeten alles achterlaten en worden hardhandig verdreven naar Duitsland.
“We moesten ons uitkleden en opnieuw een controle ondergaan. Daarna werden we in barakken ondergebracht en moesten we op het volgende transport wachten. De konvooien werden samengesteld met drieduizend mensen in vierenveertig wagons. Niemand wist de bestemming van deze onmenselijke reis.”
Wanneer je bovenstaand citaat leest zonder de context te kennen zou je denken dat het hier om de deportatie van Joden in de Tweede Wereldoorlog gaat. Maar het gaat hier dus om burgers die vanwege hun Duits-zijn het slachtoffer werden van politieke onderhandelingen en wraakgevoelens van de Tsjechische bevolking.
“Dagenlang rijdt de trein door, niemand weet hoe laat het is of zelfs welke dag. […] De boemel blijft langzaam rijden, zodat de reis die slechts een dag had hoeven duren, verandert in een afgrijselijke dagenlange helletocht.”
Een verloren verleden
Eindstation voor de familie Tölg is Lübtheen, een klein plaatsje in het oosten van Duitsland. Een gebied dat valt onder het gezag van de Russen en later deel uitmaakt van de DDR. Het is vooral een plek waar op dat moment niemand op deze groep asielzoekers zit te wachten. Het zorgt ervoor dat de familie Tölg zich een leven lang vluchteling blijft voelen. Koesterden ze in het begin nog de hoop ooit terug te keren; na verloop van tijd daalt het besef in dat ze hun verleden verloren zijn.
Gedetailleerd tijdsdocument
Zeer gedetailleerd beschrijft Heerkens aan de hand van correspondentie, gesprekken, archieffoto’s en historische documenten een tijdsspanne van een roerige eeuw. Hij beschrijft nauwkeurig dagelijkse gang van zaken. Hoe functioneerde een dorpsgemeenschap? Hoe zag et dagelijks leven eruit? Daarmee schetst hij mooi hoe het kon dat Duitsers en Tsjechen jaren in harmonie naast elkaar konden leven en hoe het geleidelijk aan allemaal ontspoorde.
De geschiedenis herhaalt zich
Bij het lezen van dit boek drongen zich bij mij onvermijdelijk vergelijkingen met huidige wereldpolitiek op. Je ziet gelijkenissen met de de inval van de Russen in De Krim en later de grensregio in Oekraïne, de Donbas. De geschiedenis lijkt zich te herhalen. En mede daarom is het belangrijk dat ook deze tot nu toe onbelichte deze kant van de geschiedenis verteld wordt. Dat ook een andere kant getoond wordt. Net als Leo Heerkens citeer ik hierbij graag Nelleke Noordervliet:
“Het mooi is wanneer verschillende visies en perspectieven elkaar corrigeren en verbeteren. Met andere woorden: visies op het verleden kunnen alles bij elkaar een rijk, gevarieerd, genuanceerd pijnlijk en heroïsch beeld opleveren van de struikelende en falende mens.”
Previous Post
Next Post
