Denken, vreugde, liefde

Deze recensie is geschreven door Sarah Morton. ‘Denken, vreugde, liefde’, is geschreven door Hein-Anton van der Heijden en uitgegeven door Elikser Uitgeverij. Van der Heijden is politicoloog en schrijver, dit is zijn zesde roman. Dit is een tweede recensie. Al eerder verscheen:

Recensie Denken, vreugde, liefde

De titel doet vermoeden dat het om een feelgoodroman gaat, maar dat is het zeker niet. Het draait om de klimaatcrisis. De hoofdpersonen zijn ieder op hun eigen manier bezig met het klimaat.

Klimaatcrisis

De klimaatcrisis lijkt onomkeerbaar. Er komen veel harde cijfers voorbij over echt gebeurde rampen, zoals de bosbrand is Australië die een miljard dieren het leven heeft gekost. Ook toekomstige rampen komen voorbij, met het jaartal en het aantal slachtoffers. De klimaatrampen dienen vooral als achtergrondinformatie. Ze raken de hoofdpersonen niet direct. Ze maken geen watersnoodramp mee, hoeven niet te vluchten voor bosbranden. 

Hun betrokkenheid bij het klimaat raakt hen wel direct. In het bijzonder Evi, een studente en filosoof. Als zij op haar date zit te wachten, ontmoet ze de Syrische Fidan. Ze raken in een geanimeerd gesprek en Fidan nodig haar uit voor een bijeenkomst. Lucas is de spreker. Voor haar is het liefde op het eerste gezicht. Zijn zachte blik, zijn enthousiasme die moeilijk te rijmen is met zijn ambtelijk taalgebruik. Ze krijgen kort wat met elkaar. Bij het voorbereiden van een klimaatactie wordt er een moordaanslag op hen gepleegd. Evi overleeft het, doordat ze op tijd wegspringt. 

Maar sinds de dood van Lucas is haar hoop in rook op gegaan. Evi voelt zich alsof ze onder een stolp leeft. Ze kan nergens meer daadwerkelijk van genieten. Niet alleen omdat haar vriend dood is, maar ook omdat daarmee de hoop weg is dat het nog goed komt met het klimaat. 

Woningnood

De woningnood, specifiek in Amsterdam komt ook aan bod. Na haar studie zal Evi snel een nieuwe woonruimte moeten vinden. Dit lukt haar zowaar en door de sprong in de tijd wordt er aan deze zoektocht verder weinig aandacht geschonken. Ze gaat aan het werk als lerares filosofie, waar ze vele open vragen stelt en studenten aanmoedigt om zelf te denken. Dat wordt gewaardeerd, zowel door studenten als door collega’s. 

Europarlement en persoonlijke drijfveren

Dan is er Miko, een Europarlementariër die zich inzet voor milieuvriendelijke oplossingen. Hij is bedachtzaam en intelligent. Zijn verhaal begint als hij een bespreking heeft met zijn assistente Sarah. Een jonge, gedreven vrouw die altijd kritische vragen stelt, ook of juist als ze het met hem eens is. Door een bommelding zitten ze opgesloten in een kantoorkamer in het parlementsgebouw. Tenminste, ze kunnen er wel uit, maar iedereen wordt dringend geadviseerd om op hun kamer te blijven.

Hun gesprek verdiept zich door hun noodgedwongen samenzijn. Miko vertelt over zijn jeugd. De goede jaren waarin zijn vader hard werkte. Vader werkte in de boekhouding en studeerde in de avond, maar het waren de gelukkigste jaren in hun leven. Het was de tijd van de wederopbouw en vader was blij daar deel van uit te maken. Toen nam zijn vader een andere baan aan, die beter verdiende. Hij wilde al zijn kinderen kunnen laten studeren. Hij kreeg een leidinggevende functie, maar moest zulke lange dagen maken dat hij een hartaanval ingejaagd werd.

Vanwege het doorgeslagen kapitalisme is Miko de politiek ingegaan. Hij heeft een plan om het bedrijfsleven ter verantwoording te roepen voor zowel de uitputting van de aarde als van de werkende mensen. 

Denken, vreugde, liefde, waarom deze titel?

Miko houdt een toespraak op het afscheid van Lucas, waarbij ook de titel van het boek wordt verklaard. Denken, vreugde, liefde; volgens Miko zijn ze precies het tegendeel van alles waar het fascisme voor staat. 

Fascisten kunnen niet nadenken, niet echt, daarvoor ontbreekt het hun aan nieuwsgierigheid. Fascisten kennen geen vreugde, geen werkelijke vreugde, daarvoor zijn ze te bang, te boos, te conformistisch. En fascisten zijn, tot slot, ook niet in staat tot liefde. Tot universele, genereuze liefde. Daarvoor zien ze iedereen die anders is dan zij te veel als vijand.

Miko heeft een relatie. Op een dag wordt echter zijn stiefdochter, met wie hij een goede band heeft, ontvoerd door rechts-extremisten. Het meisje komt heelhuids weer thuis. De relatie met zijn vriendin wordt zowel diepgaander als complexer. 

De schrijver van het verhaal

Het tweede deel van het boek is vanuit het perspectief van de schrijver van Denken, vreugde, liefde. Dus een roman in een roman. Dat geeft een surrealistisch en bedwelmend effect. Voor mij als schrijver extra interessant, de overdenkingen van een auteur en het tot stand komen van de roman. 

De schrijver krijgt een aanbod van een filmstudio om zijn boek te laten verfilmen. Daarvoor moet hij wel afstand doen van zijn rechten. De maatschappijkritische kant zal flink worden afgezwakt, de serie zal vooral draaien om het persoonlijke levens van de personages. De schrijver gaat overstag, niet alleen vanwege het geldbedrag, maar vooral omdat hij inspraak krijgt welke acteurs in de film gaan spelen en omdat hij met de sensationele serie een groot publiek kan bereiken.

Tv-serie Denken, vreugde, liefde

Evi en Miko, kijken met verbazing, maar vaak ook met herkenning naar wat er van de serie is geworden. Sommige gebeurtenissen uit hun leven zijn goed weergegeven, bij andere fragmenten lijkt de bedoeling verloren gegaan. Ze komen in contact met de acteurs die hun persoon spelen en raken bevriend met hen. Miko krijgt zelfs gevoelens voor de actrice die zijn vriendin speelt. 

Leeservaring

Deze lucide roman draait behalve om klimaatwanhoop ook om de drie vragen: Wat kan ik weten? Wat mag ik hopen? Wat moet ik doen?

Het boek is nu en dan geestig. Hoewel er wanhoop, rouw en depressie is en de kanteling van het klimaat onomkeerbaar lijkt, is er toch hoop. Zo is er onder studenten een groeiend bewustzijn. Een studente houdt een presentatie over Greta Thunberg, het bekendste jonge gezicht betreft klimaatactivisme.

Er is een groeiend verzet tegen de vernietiging van de natuur. Miko’s bonusdochter kwam vrij omdat ze haar ontvoerders had weten te overtuigen met argumenten, waarom actievoeren voor het klimaat zin heeft.Terwijl er eerder werd gesteld dat fascisten niet kunnen denken, heeft zij hen toch maar tot inkeer gebracht met logica.

Een puntje van kritiek: De veelheid aan oorzaken en problemen die genoemd worden, maakt het soms wat opsommerig.  Al met al is het een gelaagde, filmische en poëtische leeservaring. Een eenduidige boodschap of eenvoudige oplossing is er niet.