‘Kattenoog’ is altijd actueel

16 juli 2021 Marga van der Vet

‘Kattenoog‘ van Margaret Atwood is alweer een oudje, het boek is namelijk uitgegeven in 1988. Maar een tijdje geleden kwam het boek ineens ter sprake. Ik kwam onze oppas van vroeger tegen in een winkel. Zij vertelde dat ze het altijd zo leuk vond om op onze kinderen te passen én om te snuffelen in onze boekenkast. Ze leende regelmatig boeken en kon zich één boek specifiek herinneren. Althans, alleen de inhoud…

“Weet je toevallig nog hoe dat boek heette over dat 8-jarige meisje dat zo vreselijk werd gepest?” en: “iets met knikkers op de voorkant…?” Ik wist het meteen welk boek ze bedoelde. “Kattenoog!”, riep ik enthousiast, en er triomfantelijk achteraan: “Van Margaret Atwood”, natuurlijk! Ze lachte want ze kon zich ineens herinneren dat dit mijn favoriete schrijfster was. Ze zocht het boek al een tijdje in kringloopwinkels, maar nu ze de titel weer wist, kon ze het vast ook tweedehands op Internet kopen.

‘Kattenoog’ is memorabel!

Ik vroeg mij af waarom ik dit boek zo goed had onthouden terwijl het toch al weer jáaaren geleden was dat ik het had gelezen. Dit kwam doordat ik het las op het juiste moment, toen mijn kinderen namelijk een jaar of tien waren. Er werd gewaarschuwd dat ouders vaak bang zijn dat kinderen gepest worden zodra de puberteit begint. Maar het pesten kan al jaren eerder plaatsvinden, alleen vangen ouders dan vaak de signalen niet op. Ik voelde mij hierdoor een gewaarschuwd mens en was extra alert. Maar gelukkig hebben we nooit situaties meegemaakt zoals de hoofdpersoon in het boek.

‘Kattenoog‘, het verhaal

Het verhaal gaat over een kunstenares Elaine, die terugkijkt op haar jeugd (haar schoolgaande jaren vlak na de Tweede Wereldoorlog) en andere periodes in haar leven: haar puberteit in de jaren vijftig, het avant-gardekunstwereldje van de jaren zestig en het feminisme in de jaren zeventig. Ze is terug in Toronto waar de periode van haar leven zich heeft afgespeeld die haar sterk heeft gevormd. Ze was in die tijd ergens tussen de acht en tien jaar en werd gepest door klasgenoten en ‘vriendinnen’. Het gepest en getreiter gingen echter zó ver dat ze op een dag, door de schuld van de ‘vriendinnen’, bijna verdrinkt.

Beklemmende herinneringen

Inmiddels is Elaine in de veertig maar de herinneringen blijven scherp, pijnlijk en beklemmend. In detail vertelt zij over de bewuste situaties en je leeft als lezer intens mee met het jonge meisje. Ook vraag je jezelf voortdurend af waarom haar ouders niets in de gaten hebben. Als lezer zou je af en toe willen ingrijpen en haar omgeving willen wakker schudden.

Gelukkig weet Elaine om te gaan met haar negatieve en ook positieve ervaringen en groeit zij uit tot een pittige en creatieve vrouw.

Er zit ook humor in het verhaal alhoewel die een beetje zwarte humor is. Als studente weet Elaine namelijk op een manier om te gaan met anderen in de trant van: ‘aanval is de beste verdediging’. Ze wordt zó scherp van tong dat iedereen het uit zijn hoofd laat iets lelijks tegen haar of over haar te zeggen.

Ik heb zo’n scherpe tong dat ik er berucht door ben geworden. Ik maak er alleen gebruik van als ze me provoceren, dan roer ik hem ook terdege en plaats een paar korte, vernietigende opmerkingen. Ik hoef ze nauwelijks te bedenken, ze zijn er gewoon opeens als gedachteballonnetjes waarin een lampje brandt.

Vreemd genoeg heeft mijn onaangename gedrag niet tot gevolg dat ik minder vriendinnen krijg; oppervlakkig gezien krijg ik er juist meer. De meisjes zijn bang voor me maar ze weten waar het het veiligste is: naast me, een halve stap achter me.

Atwood’s bijzondere schrijfstijl

Typerend voor Margaret Atwood is dat je als lezer in het hoofd van de hoofdpersoon kruipt. Je maakt alle gevoelens mee en de ontwikkelingen van de persoon. De gebeurtenissen worden vaak krachtig geschreven, vanuit een ik-perspectief en het verhaal heeft een goed tempo. Iedere gebeurtenis en iedere andere persoon, die meespeelt in het verhaal, is realistisch. Het kan jou allemaal net zo goed overkomen. Dit maakt vooral een boek over een onderwerp als pesten heel zinvol en leerzaam.

Het verhaal van Elaines jeugd is zo echt en hartverscheurend dat je het liefst een staande ovatie wilt geven.
Boston Sunday Globe

Tijdsgeest

Daarnaast doet dit boek sterk denken aan ‘Forrest Gump‘ en ‘ Max, Mischa en het Tet-offensief‘ . Het geeft namelijk een prachtig tijdsbeeld van de jaren na de oorlog, de jaren zestig en de jaren zeventig. Ondanks dat dit boek al een oudje is kan ik het iedereen aanraden. En specifiek mensen in het onderwijs of moeders van jonge kinderen. Het opent je ogen zonder je bang te maken. Maar (extra) alert zijn op pestgedrag bij kinderen is altijd een goede zaak.