Doe mij maar een dystopie!

3 juli 2021 Marga van der Vet

Een tijdje geleden had ik een discussie met mijn vader (1929) over het woord ‘dystopie’ of in dit geval: ‘een dystopische roman’. Hij kende het woord niet. Ik legde uit wat het woord betekent en dat dit tegenwoordig een vrij bekend genre is. Ook wees ik hem op klassiekers zoals ‘1984’ en ‘A Brave New World’. Dat zijn dus dystopieën.

Hierna volgde dé vraag: “Maar wat vind jij nu zo leuk aan een dystopie?¨ Nou, dat antwoord is niet zo moeilijk. Ik heb vier verklaringen en misschien spreek ik ook namens jullie?

Dystopie is een (denkbeeldige) samenleving met louter akelige kenmerken waarin men beslist niet zou willen leven. Een dystopie is daarmee het tegenovergestelde van een utopie die juist een bijzonder aangename samenleving voorstelt. Het woord is afgeleid van het Griekse δυσ-, dat een negatie inhoudt of “moeilijk”, “slecht” betekent, en het Griekse τόπος, “plaats, landschap”.
Wikipedia

1. Angst voor de toekomst?

Mijn liefde voor dystopiën komt vooral door nieuwsgierigheid naar de toekomst. In distopische romans is deze toekomst vaak naargeestig en beangstigend. Dan besef je maar weer hoe goed wij het allemaal NU hebben. Ik bedoel uiteraard in onze westerse maatschappij, waar het nog lang geen utopie is, maar het voor de meesten mensen toch vrij normaal is om een dak boven je hoofd te hebben. En dat we vrij kunnen reizen en worden opgehaald door een ambulance als we tegen een boom aanrijden. Bovendien word je niet opgepakt en gemarteld als je het niet eens bent met de huidige politiek. Zo kan ik nog wel even doorgaan, maar je begrijpt vast wel wat ik bedoel.

2. Politieke interesse en macht

Daarnaast ben ik zeer geïnteresseerd in de politiek & samenleving en volg ik alles op de voet. Met enige regelmaat heb ik zin om een ei tegen de televisie te gooien als er weer eens een politicus in een talkshow een fout wegwuift met een inhoudsloos ‘sorry’.

Dystopische romans of thrillers daarentegen, geven je echter een kijkje in samenlevingen waar het écht goed is misgegaan. Er is een maatschappij ontstaan onder een totalitaire staat. Denk vooral hierbij aan ‘The Handmaid’s Tale’ (boek en serie) van Margaret Atwood. In deze samenleving is er geen individuele vrijheid meer en alles wordt bepaald door het (foute) regime. Dan vallen mijn ergernissen tijdens talkshows over politieke kwesties toch wel weer mee, denk ik na het lezen van dit soort boeken.

Dystopie is het begrip waarmee een samenleving bedoeld die alleen maar vervelende en nare kenmerken als onderdrukking, geweld en uitbuiting kent. Het is het tegenovergesteld van de utopie. En de dystopische roman of dystopische boeken beschrijven een maatschappij of gebeurtenissen zoals hierboven beschreven.
Google

3. Liefde voor de natuur

De natuur kan zich tegen ons keren en dit is dan ook een geliefd onderwerp in dystopische boeken en films. De samenleving is ontwricht omdat bijvoorbeeld het drinkwater op raakt (boek: ‘Zout’) of er is juist te veel aan water en we leven voort op bootjes (film: ‘Waterworld’). Of een virus schakelt de mensheid uit en er is slechts één overlevende (film en boek: ‘I am legend’). Zo zijn er tal van natuurrampen die vooraf gaan aan een totale anarchistische samenleving. ‘The road’ (film en boek) van Cormac McCarthy laat zo’n anarchie van dichtbij zien. De oorzaak van de voorafgaande ramp is onduidelijk, maar dat je moet rennen voor je leven, is wel duidelijk. Wég democratie, Hallo survival of the fittest…

Tijdens een heerlijke wandeling door het bos, denk ik vaak aan deze onderwerpen. En geniet dan dubbelop van de natuur. Vooral van de bomen, die in menig dystopie zijn verdwenen (boek: ‘Greenwood‘, film: Bladerunner 2049)

4. Robots en een ongrijpbare wereld

En dan is er nog het compleet ondenkbare. Hoe ziet de wereld er over een paar decennia of een eeuw uit? In menig dystopische roman verbaas ik mij altijd weer over de ongekende mogelijkheden van de techniek en de vreemde samenlevingen die daaruit voort kunnen komen. Klonen, robots, cyborgs en artifical intelligence is taking over….

Science fiction boeken of films zijn niet altijd dystopieën, maar de raakvlakken zijn groot. Zelden is er een utopie ontstaan of deze dreigt te worden ondermijnd door computers of klonen die op hol slaan. Dan ben ik blij dat we nog lang niet zo ver zijn en stoei vervolgens verder met een template-probleempje van onze WordPress website. Smiley.

Doe mij maar een dystopie!

Mijn liefde voor dystopische romans (en films) komt dus voornamelijk omdat ik het leuk vind om te griezelen over een onvoorspelbare toekomst. Ik heb bewondering voor de fantasie en creativiteit van de schrijvers van dit genre boeken. Ik hoop dat we allemaal, door het onprettig gevoel van die naargeestige toekomst, alert blijven over ontwikkelingen die wellicht niet gunstig kunnen uitpakken voor de toekomst van de mensheid.

Want zeg nou zelf: op een kloon van jezelf, die door een toekomstige wereld wandelt waar iedereen uniform is aan elkaar, er geen persoonlijke vrijheid meer is, er geen bomen meer groeien en een totalitair regime met de scepter zwaait… zit niemand op te wachten. Dan valt die politicus tijdens de talkshow nog wel mee en neem ik een ‘sorry’ maar voor lief. Onze samenleving is niet ideaal, maar het alternatief dat wordt geschetst in dystopieën maakt mij altijd weer gelukkig over het moment waarin we NU leven.