Ben Hur het boek en de film

Gastrecensie van: Edwin Stok. Het boek Ben Hur  – van auteur Lew Wallace, een verhaal uit de tijd van Christus’ leven op aarde. 

Voor de minder aandachtige lezers spreekt de gelijknamige film ‘Ben Hur’ uit 1959 met Charlton Heston nog veel meer aan dan het boek van 512 bladzijden. Misschien omdat een film alles visueel maakt, waar je een boektekst zelf “tot leven moet laten komen” in je brein en in je hart.

In het geval van de film uit 1959 mag je van me aannemen dat het filmscript zich ongelooflijk goed aan de boektekst heeft gehouden. Geen vrije fantasie van een regisseur, maar een uiterst getrouwe weergave. Laat ik daar meteen een statement tegenaan gooien; je moet het boek èn de film uit 1959 allebei hebben, want samen vormen ze een collectie waar je mee kunt pronken. Bovendien behoren ze beide in de top van hun genre.

De film of het boek?

De film bekijk je tot je de dvd’s helemaal grijs gedraaid hebt, en het boek sleur je iedere buitenland-vakantie mee in je koffer, speciaal voor de regenachtige dagen. Lekker onderuit in een luie stoel van het hotel en lezen maar.. Lees je op je vakanties liever iets anders? Pak Ben Hur dan voor de december feestmaand, want het boek opent met de 3 wijzen die op weg zijn naar Bethlehem in Israël, waar een heel bijzonder kind geboren gaat worden.

En lees het nog eens in het volgende jaar in de aanloop naar Pasen. Want het boek eindigt met de kruisiging van Jezus van Nazareth 33 jaar later. Dat is de tijdsspanne die het boek beschrijft. Een grootse historische roman over het begin van de Christelijke jaartelling, dat zich afspeelt rondom Jeruzalem, Bethlehem, Antiochië, en de Romeinse zeeslagen in de Adriatische en Egeïsche zeeën. Het verhaal van het boek is indrukwekkend, de muziek in de film is prachtig, en de historische decors zijn onvergetelijk.

Het boek en de film Ben Hur

Het boek bestaat uit drie verhaallijnen, plus de grote tegenstelling in het Joodse gedachtengoed van die tijd; De eerste verhaallijn is het verhaal van de drie Wijzen uit het Oosten, Balthazar uit Egypte, Caspar uit Griekenland en Melchior uit India, die de geboorte van Jezus hebben voorzien en die de Profetieën kennen. Zij verlaten huis en haard om het kind dure geschenken te gaan brengen in Bethlehem (goud, wierook en mirre), en keren daar dertig jaren later opnieuw naar terug om de dan volwassen Jezus als Verlosser gade te slaan.

Het leven, de boodschap, het lijden en sterven van Jezus is de tweede verhaallijn. Het levensverhaal van Juda, de jonge prins van het Joodse Vorstenhuis Hur in Jeruzalem, en de zus en de moeder van Juda, die door de woede en eerzucht van de Romeinse Tribuun Messala moeten lijden is de derde verhaallijn. De grote tegenstelling in het Joodse gedachtengoed was de vraag wat voor een Verlosser zij moesten verwachten uit alle Profetieën: een veldheer en legeraanvoerder die de Romeinen gaat verslaan? Of een Hoeder van alle zielen ( – de Messias die moest lijden en sterven – )?

Deze zelfde vragen spelen zich ook af in het hart van Juda. Die tegenstelling is tot in onze levensdagen nog steeds actueel in de uitleg van de oude Profetieën.

De lotsverbondenheid van de hoofdrolspelers vervlecht zich via de tussenkomst van Simonides de handelaar, vertrouweling van de familie Hur, samen met zijn dochter Esther, en door de tussenkomst van Sjeik Ilderim de Edelmoedige, rond de tijd dat Jezus zal worden gekruisigd op de berg Golgotha. 

Van galeislaaf tot Romeinse gunsteling

De moeder van Juda, Miriam, en zijn zus Tirza, hebben jarenlang in de gevangenis doorgebracht tot ze helemaal melaats waren geworden. Juda was veroordeeld tot het slavenleven in de Romeinse galeien. Juda weet als gevangene het vertrouwen te winnen van de Romeinse Consul Quintus Arrius op een oorlogsschip. Als de beslissende zeeslag begint, krijgt Juda daar een levensgrote gunst voor terug. Hij is de enige galeislaaf die niet in de boeien wordt geslagen. Hun schip zinkt, en Juda overleeft omdat hij niet aan de boeien gekluisterd door de boot mee naar de diepte wordt gesleurd. En dan kan Juda de levensgunst terug verlenen ; hij redt de consul van een zekere verdrinkingsdood.

De zeeslag wordt gewonnen door de Romeinen, en Quintus Arrius wordt samen met Juda Ben Hur naar Rome gebracht om de hulde in ontvangst te nemen in aanwezigheid van de Romeinse Caesar. Juda blijft enkele jaren in Rome als gunsteling van Arrius, maar zijn Joodse afkomst trekt hem terug naar Jeruzalem, waar hij op zoek gaat naar een spoor van zijn moeder en zijn zus.

Sjeik Ilderim, Balthazar, en de bijrol van 7 Arabische volbloed paarden

Zijn folteraar Messala kruist opnieuw zijn pad als die de wijze Balthazar omver wil rijden. Juda Ben Hur en Balthazar ontmoeten elkaar daarna weer in de tent van Sjeik Ilderim de Edelmoedige en Juda vertelt daar zijn trieste levensverhaal.  Sjeik Ilderim wil heel graag dat zijn span met witte Arabische paarden wint in de grote wagenrennen van Antiochië. Juda wordt overgehaald om de menner te zijn van de Arabische paarden, met het argument dat deze race geen spelregels heeft. Alles is geoorloofd, er mogen doden vallen, en hij mag op de baan strijden tegen .. Messala, de vervolger van hem zelf en van zijn moeder en zijn zus. Juda gaat akkoord. Een Arabisch-Joods pact is ontstaan

Rigel, Antares, Atair en Aldebaran zijn de vier prachtige paarden die voor de sulky gespannen worden. Sirius en Mira zijn de vader en moeder waaruit de vier hengstpaarden zijn voortgekomen. Op een eerder moment in het boek en in de film was het Juda Ben Hur die aan zijn vroegere jeugdvriend Messala ook een witte volbloed cadeau gaf. Maar dat geschenk was het allerlaatste vriendschapsgebaar. Nog in hetzelfde gesprek zou hun band voorgoed verbroken worden. De vriend uit zijn jeugd werd zijn folteraar en grootste vijand.

De wagenrennen en de vallei der melaatsen

De wagenrennen zijn in de film een heus spektakel, groots opgezet en je krijgt als kijker even het gevoel alsof je er zelf bij bent, 2000 jaar geleden. Messala wordt tijdens de race uit de sulky geslingerd en belandt onder de trappende hoeven van de paarden die de volgende sulky’s over de baan jagen. Zwaargewond treitert Messala toch nog Juda, door triomfantelijk te roepen dat de race nooit zal eindigen omdat de moeder en zus van Juda in de vallei der melaatsen wonen. Juda schrikt zich wezenloos. 

Het einde van het levensverhaal van Jezus, en de impact die dat heeft op de hoofdrolspelers in het boek en in de film, komen bijzonder goed uit de verf. Het verhaal ‘Ben Hur’ kan met recht een klassieker worden genoemd. Een historische roman, geplaatst in de tijd die eeuwen vooraf was berekend als het moment waarop er een Joodse verlosser geboren zou worden. Het boek wordt wereldwijd nog steeds herdrukt, en er zijn verschillende verfilmingen aan het boek gewijd. Toch is maar 1 grootse film, en dat is de film uit 1959 met Charlton Heston. Je moet het boek èn die film hebben! September 2023, Edwin Stok.