Alleen op de wereld

‘Alleen op de wereld’ is geschreven door de Franse auteur Hector Malot in 1878. Wie kent het boek niet? Bijna niemand. Het boek over het jongetje Rémi is een ware klassieker! En daarom is dit boek in de spotlights gezet door gastrecensent Edwin Stok voor onze nieuwe categorie over ‘oudjes’: Ken je klassiekers!

Moeder Barberin

Stel dat je een jochie bent van 8 jaar en je leefde 150 jaar geleden in één van de armste dorpjes ergens in het midden van Frankrijk. Iedere dag is er je moeder die van je houdt, die je knuffelt en troost en die altijd liefdevol voor je klaar staat. Stel dat je nooit anders hebt geweten dan dat zij jouw mamma is. Zij heet ‘moeder Barberin’. Je eigen naam is Rémi. Zonder het te weten ben je één van de verschoppelingen in de 19^e eeuw. Het boek dat over je geschreven zou gaan worden, plaatst dit maatschappelijke thema met veel mededogen in de schijnwerpers. Je verhaal zou over heel de wereld bekend gaan worden.

Signor Vitalis

Op een noodlottige avond hoort Rémi zijn vader Jérôme boos zeggen dat hij niet hun kind is en dat ‘het joch’ naar het armenhuis zal moeten, omdat Jérôme niet voor hem wil zorgen. De volgende dagen stort het onvoorstelbare noodlot zich over Rémi uit; Zijn pleegvader spreekt met een straatartiest af dat die Rémi mee mag nemen op zijn zwerftochten. Hij moet het kind ophalen terwijl de moeder om boodschappen is, om een scene te voorkomen. Signor Vitalis, zo heet de artiest, gaat akkoord en neemt Rémi mee tegen zijn wil. Enkele straten lang blijft Rémi roepe“Moeder! Moeder Barberin! En dan laat Vitalis zijn honden vlak bij Rémi lopen zodat die niet kan vluchten. Hij moet mee, de wijde wereld in. Een zwerver, te voet op doorreis, zomer en winter, in zon, regen, kou en sneeuw.

Het gezelschap Vitalis

Signor Vitalis is een rechtschapen man met het hart op de juiste plaats. Hij wil goed voor Rémi zorgen, hij koopt kleren, schoenen en eten voor hem. En nog belangrijker, hij heeft veel geduld en begrip. Vitalis trekt al jaren rond door Frankrijk, samen met zijn 3 honden Capi, Dolce en Zerbino, en met zijn aapje Joli-Coeur. Samen geven ze voorstellingen op straat en vragen de toeschouwers om wat geld. Rémi moet mee gaan doen met die straatvoorstellingen. Toneelstukjes, liedjes zingen, en Rémi leert ook op een harp spelen. 

Van overleven naar een gastgezin

Enkele optredens en steden verder loopt het helemaal fout. Een politieagent arresteert Signor Vitalis, die voor twee maanden de gevangenis in moet. Rémi moet nu de drie honden en het aapje alleen onderhouden en de situatie proberen te overleven. Dat lukt niet goed en Rémi wordt met zijn dieren weggejaagd. Na enkele dagen overleven op een stuk brood, worden ze aan boord genomen van een woonboot met een alleenstaande moeder en een verlamd jongetje, Arthur. Ze mogen blijven tot signor Vitalis uit de gevangenis wordt vrijgelaten.

Een nieuw noodlot en een nieuw gastgezin

Als signor Vitalis uit de gevangenis komt vraagt mevrouw Milligan, de moeder van Arthur, aan Vitalis of Rémi bij hen mag blijven. Het antwoord is vrij bot: “Nee”. Arthur is er van ondersteboven, maar Rémi reist noodgedwongen weer met Vitalis door Frankrijk tot de winterbuien hen overvallen. Twee van de honden, Dolce en Zerbino, vallen ten prooi aan de wolven, en het aapje Joli-Coeur sterft aan een longontsteking. Het gebeurt allemaal omdat Rémi in slaap was gevallen van vermoeidheid. Vitalis wil Rémi nu onderbrengen bij een tehuis in Parijs, maar ontdekt dan de gruwelijke waarheid dat de kinderen daar lijfstraffen ondergaan. Vitalis ziet geen andere optie dan met Rémi op straat te slapen, midden in de winter. Dan sterft Vitalis ook nog langs de kant van de weg bij een steengroeve, midden in de winternacht. Rémi wordt opgevangen door weduwnaar Acquin met 4 kinderen, Etiènnette, Lize, Alex en Benjamin. Rémi is opnieuw in een tijdelijk gastgezin terecht gekomen en zal hen gaan helpen met hun tuinbouwbedrijfje. De vier kinderen Acquin zijn als broers en zussen voor Rémi.

En weer rampspoed

Lang duurt zijn geluk helaas niet, want ook dit gezin wordt getroffen door rampspoed. Tijdens een hagelbui worden alle kassen en de planten verwoest en meneer Acquin kan zijn schulden niet meer betalen. Hij moet de gevangenis in en zijn eigen kinderen worden door verschillende familieleden verspreid over Frankrijk opgevangen. Voor Rémi is er niets geregeld. Hij belooft vader Acquin om weer rond te gaan trekken en zo beurtelings zijn kinderen en hem te bezoeken, zodat vader Acquin regelmatig hoort hoe het met zijn kinderen gaat. Vader Acquin is diep ontroerd door dit aanbod.

De mijnramp van Varses

Als Rémi vertrekt, besluit hij eerst naar Parijs te gaan. Daar komt hij Mattia tegen, van het tehuis waar de lijfstraffen werden gegeven. Mattia en Rémi besluiten om samen de wereld in te trekken, op te treden, en intussen de kinderen van Acquin te bezoeken. Als de jongens Alex Acquin bezoeken in Varses, valt Rémi bereidwillig voor Alex in bij de mijnbouw. En dan stort de mijn in. 6 mensen overleven het en worden pas na 14 dagen gered. Onder hen is Rémi. Meer dan honderd mijnwerkers hebben het niet overleefd.

Zo werd het jonge leven van Rémi getekend door een aaneenschakeling van vriendschappen, rampen en afscheid nemen. Het is het lot van zwerfkinderen zonder rechten die op straat moeten leven zonder bestaanszekerheid of een dak boven hun hoofd, en die dankbaar zijn als hen een stuk brood wordt toegeworpen. De titel van het boek is niet zonder reden: “Alleen op de wereld”.

Terug naar moeder Barberin

Rémi en Mattia gaan opnieuw op reis en lange tijd gaat het hen goed, ze verdienen geld en houden zelfs geld over. Dan bedenken de jongens een groot plan. Ze willen zo veel verdienen dat ze een koe kunnen kopen voor moeder Barberin. Ze passen hun route aan maar belanden eerst in de gevangenis op verdenking dat zij de gekochte koe hebben gestolen. Alles wordt opgehelderd, en moeder Barberin woont nog op hetzelfde adres. Het wordt een emotioneel weerzien. Dan volgt er spannend nieuws. De echte ouders van Rémi zijn misschien naar hem op zoek. Mattia en Rémi besluiten om er werk van te maken. Het eerste spoor leidt hen naar Parijs en vanuit daar helemaal naar Engeland. Om hals over kop te moeten vluchten, terug naar Frankrijk .. Lees er over met aandacht, want de betekenis ervan komt terug aan het eind van het boek ..

Naar Lize

Terug in Frankrijk besluiten de jongens om Lize Acquin te bezoeken. Maar Lize woont niet meer op het opgegeven adres, en haar oom is verdronken in het kanaal. De weduwe wilde niet meer voor Lize zorgen. Ze werd opgevangen door een vrouw en een jongetje op een woonboot .. het blijkt dezelfde woonboot te zijn waar Rémi zelf ook te gast is geweest. De jongens besluiten overal navraag te doen, en het spoor leidt hen dwars door Frankrijk tot helemaal in Zwitserland. Daar vinden ze Lize, en mevrouw Milligan, en Arthur terug. En zelfs moeder Barberin .. Hoe dat komt ?

Mattia wordt betrokken in een ontwikkeling die nog geheim moet blijven voor Rémi. Een tipje van de sluier : Zelfs als je een hart van beton hebt, ga je vast wel ontroerd worden bij het lezen van deze ontwikkeling.

Als recensent heb ik verschillende heruitgaven gelezen. Sommige uitgaven hebben een blijvend plaatsje gekregen op mijn boekenplank. Vind ik het een goed boek ? Ik vind het prachtig !

Auteur Hector Malot had al enkele andere jeugdboeken geschreven, maar dit literaire werk wordt internationaal als zijn meesterwerk gezien, zijn “magnum opus”. Het verhaal is sindsdien veelvuldig opnieuw gedrukt en verfilmd. Het is een boodschap aan de wereld geworden, die vandaag al 145 jaar door generaties gelezen en bekeken is, tot in Japan toe. Het boek “Alleen op de wereld” is wereldliteratuur geworden.


September 2023, Edwin Stok