Leven tussen West en Oost

27 april 2022 Astrid Habraken

In ‘Werelden uit elkaar’ beschrijft Julia Franck haar jeugd en jong volwassenheid. Ze wordt geboren in Oost-Berlijn, maar groeit op in West-Duitsland in een nogal onconventioneel gezin.

Een huishouden van Jan Steen

Julia wordt geboren in Oost-Berlijn. Als ze vrij jong is, wordt het verzoek van haar moeder om naar het Westen te gaan ingewilligd. Het gezin bestaat uit moeder en vier dochters, waarvan Julia en haar tweelingzus de middelste zijn. Er zijn drie vaders, die alle drie uit beeld zijn. Julia’s moeder voedt haar dochters alleen op. Althans, in naam, want haar moeder is een vrije geest en bekommerd zich niet echt om de opvoeding. Een huishouden van Jan Steen dus, misschien nog wel wat erger.

Buitenstaanders

Het gezin komt na het vertrek uit Oost-Berlijn terecht in een klein dorp in het noorden van Duitsland. Daar kan moeder nog meer haar eigen gang gaan. Ze loopt vaak naakt door de kamer en de tuin, waarbij het haar niet uitmaakt wie haar ziet. Ze teelt zelf groenten en fruit, waar Julia en haar zussen bij moeten helpen. Dat Julia en haar tweelingzus door alle weersomstandigheden ver naar school moeten lopen op te kleine schoenen, daar houdt moeder zich niet mee bezig. Ook niet met het feit dat haar dochters zich buitenstaanders voelen. Als Julia 13 is, besluit ze dat dit leven niet meer wil. Ze vertrekt naar West-Berlijn, waar ze eerst woont bij kennissen van haar moeder en later in een woongemeenschap. Julia weet de middelbare school met succes af te ronden en gaat studeren. Dan ontmoet ze ook Stephan, met wie ze na enige tijd een relatie krijgt.

Vrouwen in de hoofdrol

In ‘Werelden uit elkaar’ spelen vrouwen de hoofdrol. Naast Julia zelf zijn dat haar tweelingzus, moeder, oma en overgrootoma. Allemaal bijzondere vrouwen met uitgesproken karakters. Soms vond ik het wel lastig om de verhalen uit elkaar te houden, met name die van oma en overgrootoma verwarde ik nog wel eens. Mannen spelen een bijrol in het boek. Alle vaders van de zussen zijn uit beeld. Als Julia haar vader in West-Berlijn dan toch leert kennen, overlijdt hij al vrij snel. Ook de grote liefde van Julia raakt ze al snel weer kwijt.

Autobiografisch verhaal

‘Werelden uit elkaar’ is een autobiografisch verhaal, een waar het ongemak en de schaamte duidelijk uit naar voren komen. Franck springt in het vertellen van haar verhaal van Oost-Berlijn naar West-Berlijn en van heden naar verleden. Ook wisselt ze soms van perspectief; het grootste deel van het verhaal vertelt ze vanuit het ik-perspectief, maar soms gaat het ineens over het meisje, waarmee Franck ook zichzelf bedoelt. Het is net alsof Franck zelf nog niet goed wist hoe ze dit verhaal wilde vertellen, of ze het wel wilde vertellen.

Geen dialogen

Al dat wisselen maakt ‘Werelden uit elkaar’ geen toegankelijk boek. Het lezen wordt nog bemoeilijkt doordat er geen dialogen voorkomen in het verhaal. Alles wat je leest, zijn de herinneringen van Julia. Waardoor je wel een goed beeld krijgt van haar angsten, twijfels en gevoelens van schaamte. Voor mij was dit boek geen pageturner; met enige regelmaat liet ik het weken liggen om het dan toch weer op te pakken. Enerzijds vanwege de setting; Berlijn is een van de steden waar ik zelf graag kom. Franck vertelt in dit boek hoe het was om heen en weer te reizen tussen West en Oost; iets dat mij fascineert. Daarnaast is er ook het gegeven van opgroeien in zoveel chaos; dat doet iets met een mens en het feit dat Julia toch wat van haar leven weet te maken, wekt bewondering. Misschien vind ik stiekem wel dat ze dan ook een toegankelijker boek had verdiend.