‘Wat we niet vertelden’ is classy en interessant

26 februari 2021 Marga van der Vet

‘Wat we niet vertelden’ is het verhaal achter het beroemde boek (en film!) ‘Dokter Zjivago’ van de Russische schrijver Boris Pasternak. Je hoeft ‘Dokter Zjivago’ niet te kennen om ‘Wat we niet vertelden’ te waarderen. Het is een chique en mooi tijdsbeeld van de jaren ‘50 en een interessant verhaal.

Het boek is geschreven door Lara Prescott en vertaald door Ellis Post Uiterweer, Renee Zwijsen en Anna Post Uiterweer.

Amerikaanse typemachines

‘Wat we niet vertelden’ speelt zich af in Rusland en in Amerika, ervaringen die door verschillende ik-personen worden verteld. Eén van de ik-personen (in de ‘wij-vorm’) zijn de typisten die op het kantoor van het CIA-gebouw in Amerika werken. Zij zijn meer dan typisten en weten alles, maar vertellen niet alles… De typisten werken hard en hebben vaak ongekende talenten waar de CIA naar op zoek is. Enkelen van hen stromen dan ook door en krijgen bijzondere opdrachten.

De Russische kou

Het verhaal speelt zich af tijdens de koude oorlog. De CIA is geïnteresseerd in het boek van Boris Pasternak dat niet in de Sovjet-Unie mag worden uitgegeven. Het boek wordt namelijk gezien als een grote bedreiging omdat het politieke elementen bevat en de burgers dat niet mogen lezen. (Pasternak was een Russisch dichter, schrijver en componist die in 1958 de Nobelprijs voor Literatuur kreeg toegekend.) De CIA wil deze roman gebruiken als een middel om de Sovjet-Unie te ondermijnen.

In die tijd was literatuur wat nu de Social Media is: het kon mensen sterk beïnvloeden en wellicht aanzetten tot revolutie. Dokter Zjivago was in de ogen van de Sovjet-Unie een ‘gevaarlijk’ boek. Meerdere malen wordt echter opgemerkt dat het verhaal eigenlijk niet meer dan een liefdesverhaal was en absoluut geen politiek pamflet.

Minnaressen en spionnen

Het verhaal begint wanneer Olga, de minnares van Boris Pasternak wordt opgepakt en voor drie jaar in de goelag wordt opgesloten (een werkkamp voor vrouwen). Zij zou meer weten over Boris zijn activiteiten maar ze vertelt niets en ‘zit’ haar straf uit. De beschrijvingen van haar dagen in het werkkamp zijn ontluisterend. Later, wanneer zij vrij komt, sluit zij zich weer in de armen van Boris en blijft haar hele leven vlakbij hem wonen. Zij heeft een grote invloed op Boris en probeert uitgeverijen zover te krijgen het boek tóch te publiceren. Olga doet dit om te voorkomen dat het buitenland hen voor is en Boris beschuldigd zal worden van verraad aan de Sovjet-Unie.

Dit lukt echter niet want de CIA heeft knappe spionnen aan het werk gezet en het lukt hen om via een Italiaanse uitgever het verboden manuscript in bezit te krijgen. Het boek wordt daar gedrukt en weer teruggesmokkeld naar de Sovjet-Unie met alle gevolgen van dien…

Sally en Irina

De Amerikaanse Sally en de Russische Irina spelen een belangrijke rol in het boek. Zij zijn meer dan alleen typisten en krijgen een belangrijke opdracht: de Russische editie van ‘Dokter Zjivago’ kost wat het kost Rusland in te smokkelen en daar te verspreiden. Ze mogen niet falen – dit boek kan de koers van de wereldgeschiedenis bepalen.

Sally en Irina worden verliefd op elkaar. Binnen de bedrijfscultuur van de CIA was dit echter onacceptabel. Zij verbreken zelf de relatie en als lezer kun je dit nú amper begrijpen waarom ze die keuze maken. Ook dit geeft een ontluisterend beeld van de tijd die nog maar zo kort achter ons ligt…

Tijdsbeeld, de jaren ‘50

Voor wie van de jaren vijftig houdt, is dit boek een aanrader. Er zijn vele mooie beschrijvingen van het schoonheidsideaal en vooral de mode en de trends uit die tijd. ‘Classy’ mooie lange jassen, hoedjes en korte truitjes, de vrouwen hebben veel oog voor decorum en doen in detail ‘verslag’ over elkaars kleding. Lara Prescott weet de sfeer van de jaren vijftig goed vast te leggen. Niet alleen de kleding en entourage maar ook het straatbeeld en de omgangsvormen met elkaar op het werk en op feestjes.

Los daarvan is het erg knap hoe Lara Prescott dichtbij de feiten is gebleven en een fictieboek heeft geschreven met grote elementen van non-fictie.

Wat we niet vertelden…

Het verhaal wordt verteld door Olga, Irina, Sally, en Teddy, een mannelijke agent die Irina instrueerde. Vooral in het begin vond ik de continue wisseling van de ik-persoon erg verwarrend. Daarnaast lopen de verhaallijnen niet in elkaar over maar laten ze grote gaten vallen, dus je moet als lezer goed opletten en zelf af en toe het verhaal verder invullen. Ik vind dit een groot minpunt in een boek dat verder erg interessant is en alles bevat: het prachtige beschreven tijdsbeeld van de jaren ‘50, censuur, propaganda, spionage, vervolging, gelijkheid, geheime liefdes, seksualiteit en verlangen.