Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen

14 mei 2021 Marga van der Vet

‘Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen’ is geschreven door Johannes Anyuru en vertaald uit het Zweeds door Maydo van Marwijk Kooy. Het is een dystopische roman voor de gevorderde lezer. Mooi, verwarrend, indrukwekkend én memorabel.

Ze zullen verdrinken in hun moeders tranen – het verhaal

Het verhaal komt meteen bij je binnen. Als lezer heb je het idee dat je in een nachtmerrie bent beland. In een stripwinkel van Hondo in Gotenborg, vindt een terroristische aanslag plaats tijdens een lezing van een cartoonist. De cartoonist Göran Loberg heeft karikaturen van de profeet Mohammed gemaakt en presenteert zijn nieuwe boek. Twee tot de tand toe bewapende jongens en één meisje nemen de aanwezigen in gijzeling en één van de jongens ‘Amin’ zet zijn mes op de keel van de striptekenaar. De andere jongen ‘Hamad’ staat bij de deur en wordt door de reeds aanwezige ME van buiten af door het raam doodgeschoten. Hierna komt de gebeurtenis in een slowmotion terecht waarbij het meisje ‘Nour’ in een psychose raakt. Zij ervaart door een vreemd herinneringsgevoel al eerder in de situatie te zijn geweest terwijl zij alles filmt en de buitenwereld via een livestream meekijkt.

Het beeld valt echter weg en de buitenwereld mist een paar essentiële seconden van de aanslag. Dit leidt tot veel speculaties over het einde van de gijzeling.

Het meisje van Toendra

Hierna bevinden we ons in een penitentiair psychiatrisch centrum, genaamd Toendra, 20 kilometer verwijderd van de stad Gotenborg. We zijn inmiddels twee jaar verder en een andere ik-persoon heeft een afspraak met het meisje van de aanslag. Dit is een schrijver die op haar verzoek langskomt. Hij is nieuwsgierig wat zij van hem wil. Hierdoor heeft hij zich alvast goed ingelezen over alles wat er over Nour in de media is verschenen. Hij besluit een boek over het meisje en de aanslag te gaan schrijven. Er zijn tenslotte veel dingen die niet kloppen in het verhaal. Daarbij komt ook nog eens dat zij beweert uit de toekomst te komen. Zij zegt helemaal geen ‘Annika uit België’ te zijn, hetgeen in de media wordt beweerd. Opvallend is hierbij ook dat zij Zweeds praat en geen woord Vlaams kent.

Nour, of Annika, vertelt de journalist hoe zij is opgegroeid in de ‘Konijnenhof’, een getto in Gotenborg. De schrijver heeft hier ook een tijd gewoond. Hij is zelf een vluchteling uit Oeganda, die samen met zijn vrouw en kind wacht op een definitieve toestemming om naar Canada te vertrekken.

Dystopie

De toekomst, de tijd waaruit zij beweert vandaan te komen, ziet er niet bepaald rooskleurig uit. We praten hier over actieve herkenningsdrones, popsterren die hologrammen blijken te zijn en strafkampen voor moslims die geen burgerschapscontract hebben getekend en daardoor ‘Zwedenvijandigen’ zijn geworden. Bovendien zijn daar ook nog eens de burgermilities en razzia’s die ons allen doen denken aan het fascisme uit donkere tijden van de Wereldgeschiedenis.

Of schizofrenie?

Ook blijkt dat Nour is opgepakt en een tijd in de martelgevangenis ‘De Almima’ is geweest. Deze verhaallijn loopt parallel met die van Annika. Zij zou in Brussel zijn opgepakt doordat zij zich had bekeerd tot de Islam vanwege een extremistisch vriendje.

In Almima werd er flink op los gemarteld en waren er ook neurologische experimenten met gevangenen die leidden tot geheugenverlies en psychosen.

Leidt Nour aan ernstige schizofrenie en heeft ze haar andere identiteit verzonnen of komt zij wel degelijk uit de toekomst en is zij hier om de aanslag een andere draai te geven? Doordat blijkt dat zij Amin heeft doodgeschoten om te voorkomen dat hij de keel van de cartoonist zou doorsnijden, liep de aanslag anders af dan geplanned. Hierdoor zou wellicht de toekomst niet leiden tot de dystopische wereld die we inmiddels kennen door haar verhalen.

Voor de gevorderde lezer

Voor de lezer zijn de verhaallijnen van Annika en Nour lastig te volgen. En daarbij komt ook nog eens dat de schrijver in de ik-persoon vertelt over zijn verblijf in de Konijnenhof. Niet alleen perspectieven lopen door elkaar maar ook de tijden. Het boek leest als één grote warboel die langzaam op zijn plaats valt.

Zo is er ook een scène waarin Hamad tijdens zijn verblijf in het Kalifat zowel de beul is die gevangenen executeert als een gevangene die wordt geexecuteerd. De verschillende dimensies zijn beiden even gruwelijk en ontluisterend. En als laatste is er nog de schrijver die een dochtertje heeft en speelt met de hartsvriendin van Nour uit een andere of parallelle tijd.

Het hele verhaal valt op meerdere manier uit te leggen en dit zien we dan ook terug in recensies over dit boek. Essentieel hierbij is, vind ik, de vraag of dit u een roman is of een Sci-fi dystopische roman.

Schrijfstijl en boodschap van Johannes Anyuru

De schrijfstijl van de schrijver is subliem en sleurt je aan je haren door het boek heen. Want het boek is hard en schetst geen mooie toekomst. Maar het boek geeft ook hoop als de schrijver ín het boek besluit met zijn vrouw en dochter in Zweden te blijven. Daar is moed voor nodig en die blijkt hij te hebben.

Het boek is absoluut geen romantisering van terroristische motieven of verzachtende omstandigheden voor de daders. Het is, in mijn ogen, een dystopische roman waarin het fenomeen ‘tijdreizen’ plaatsvindt. Dit concept hebben we al eerder in boeken gelezen en in films gezien. Kun je teruggaan naar een situatie om de situatie een andere draai te geven en de geschiedenis op die manier te beïnvloeden?

Een prachtig boek van Johannes Anyuru! Voor de echte liefhebbers van dit genre.