Koyaanisqatsi (1982) actueler dan ooit

De film ‘Koyaanisqatsi: life out of balance’ van Godfrey Reggio, met muziek van Philp Glass is nu al veertig jaar oud. Maar de film is actueler dan ooit! Het leven uit balans, hoe overleven we dat?

Koyaanisqatsi

Koyaanisqatsi is een meer een filmbeleving en unieke documentaire in één, die geen gebruik maakt van woorden of traditionele verhaallijnen. In plaats daarvan vertelt het zijn verhaal door een krachtige combinatie van beelden en muziek, over de relatie tussen mens, technologie en natuur.

Ik heb de film vroeger vaak gezien in het Springtheater in Utrecht, waar het járenlang draaide. Maar ook op DVD. De film blijft een prachtige ervaring, en de muziek alleen al is de moeite meer dan waard. Vooral de donkere, bas-stem die de teksten zingt. De rillingen lopen over je rug.

Hopi lengende

De titel “Koyaanisqatsi” komt uit de taal van de Hopi, een inheems Amerikaans volk, en betekent “leven uit balans”. Die betekenis vormt de kern van de film: het laat zien hoe de moderne samenleving in disharmonie is geraakt met de natuurlijke wereld. Zonder dialogen of verklarende teksten roept de film vragen op over hoe we leven, wat we achterlaten en wat we verliezen door de snelheid en schaal van technologische vooruitgang.

Memorabele beelden

De film begint met beelden van ongerepte natuur: bergen die in de verte oprijzen, golvende woestijnen en weelderige oceanen. Deze serene landschappen geven een gevoel van tijdloosheid, alsof de natuur losstaat van de drukte van het menselijke bestaan. Alle seizoenen, alle natuurelementen komen langs.

Maar al snel verandert de toon. De beelden worden hectisch, de focus verschuift naar de menselijke wereld: drukke steden, eindeloze snelwegen, industriële processen, en mensenmassa’s die zich in een duizelingwekkend tempo voortbewegen. De rust van de natuur wordt vervangen door de energie en chaos van het moderne leven, wat een schrijnend contrast oplevert.

De kracht van Koyaanisqatsi

De film is een soort van symbiose tussen beeld en geluid. De minimalistische composities van Philip Glass versterken de visuele impact met hun repetitieve en hypnotiserende ritmes. De muziek bouwt spanning op, roept emoties op en begeleidt de kijker door een visuele poëzie van contrasten: kalmte versus chaos, natuur versus technologie, harmonie versus vervreemding.

Let op mensen: je kan het als overdonderend ervaren. Meng mens zag ik de bioscoop huilend verlaten. De film maakt iets in je los… rust, vrede, geluk, maar ook chaos en wanhoop.

Een must ‘seen’

De film zorgt ervoor dat je gaat nadenken over de gevolgen van industrialisatie en technologische vooruitgang. Hoe beïnvloeden ze ons leven, onze planeet en ons begrip van tijd en betekenis? Door de afwezigheid van woorden blijft het echter aan jou om je eigen interpretaties en emoties te vormen.

De film is actueler dan ooit, omdat de vragen en thema’s die de film toont – de relatie tussen mens, technologie en natuur – vandaag de dag dringender zijn dan in 1982. Wat destijds een bijna futuristische waarschuwing leek, is nu een realiteit waarin de balans tussen vooruitgang en vernietiging op scherp staat. De film confronteert ons op een unieke en krachtige manier met de wereld die we hebben gecreëerd, en die wereld is inmiddels nog hectischer, complexer en nóg kwetsbaarder geworden.

De beelden van de film, waarin ongerepte natuur wordt afgewisseld met drukke steden, overvolle snelwegen en industrieel geweld, zijn geen momentopnames meer. Ze lijken bijna alledaags. De natuur die in de film sereen en onaangetast wordt getoond, wordt tegenwoordig steeds verder bedreigd door de gevolgen van klimaatverandering, ontbossing en vervuiling. Wat ooit een stille waarschuwing was, voelt nu als een verslag van een ramp die zich voor onze ogen voltrekt.

We leven té snel…

Tegelijkertijd heeft de snelheid van het moderne leven alleen maar verder toegenomen. In de jaren tachtig waren de drukke beelden van mensenmassa’s en technologie al indrukwekkend, maar vergeleken met de constante stroom van informatie, sociale media en digitale connectiviteit van nu, lijken ze bijna kalm en normaal.

Mensen worden tegenwoordig overspoeld door prikkels, terwijl de technologie die ooit bedoeld was om ons te helpen, steeds vaker ons leven beheerst. De vraag die de film impliciet stelt – hoe houden we onze menselijkheid in een wereld die steeds meer wordt bepaald door machines en snelheid? – is in de 21e eeuw nog urgenter geworden.

Technologie en AI:

Daarnaast benadrukt de film ook de steeds groter wordende invloed van technologie op ons bestaan. Waar technologie in de jaren tachtig vooral zichtbaar was in fabrieken en infrastructuur, is het nu een integraal onderdeel van ons dagelijks leven. Van kunstmatige intelligentie tot digitale netwerken, onze wereld wordt steeds meer gevormd door systemen die de meest fundamentele aspecten van ons leven beïnvloeden.

De film laat ons nadenken over de vraag of deze technologische vooruitgang ons werkelijk vooruit helpt, of dat het ons juist verder vervreemdt van de natuur – en van onszelf.

De stedelijke beelden uit de film, vol met overvolle straten en haastige mensen, lijken vandaag relevanter dan ooit. Megasteden groeien in omvang en drukte, terwijl we geconfronteerd worden met de gevolgen van overbevolking en de druk op onze natuurlijke hulpbronnen. Toch laat de film ook zien wat we verliezen in dit proces: de rust, de ruimte en de tijdloosheid van de natuur. Dit contrast tussen wat is en wat zou kunnen zijn, vormt de kern van de film en voelt vandaag nog schrijnender.

Koyaanisqatsi is tijdloos

Wat Koyaanisqatsi zo tijdloos maakt, is dat het geen antwoorden geeft, maar vragen stelt. Het nodigt ons uit om na te denken over hoe we leven, over wat we prioriteit geven, en over hoe we ons kunnen herverbinden met de natuurlijke wereld. In een tijd waarin duurzaamheid, biodiversiteit en klimaatverandering centrale thema’s zijn in onze samenleving, fungeert de film als een krachtig visueel pleidooi om opnieuw te zoeken naar balans. Het confronteert ons niet alleen met de wereld die we hebben gebouwd, maar ook met de wereld die we misschien hebben verloren.

Meer dan veertig jaar na de release is Koyaanisqatsi niet alleen relevant, maar onmisbaar. Het is een spiegel voor onze tijd, een stille waarschuwing en een uitnodiging om na te denken over de keuzes die we maken. Terwijl de wereld steeds sneller draait en de grenzen van wat de natuur aankan steeds dichterbij komen, is de vraag die de film stelt actueler dan ooit: hoe kunnen we een leven creëren dat weer in balans is?

Tien sterren!

Op Boekrecensiesblog geven we geen sterren aan boeken, maar ja hè, dit is een film, dus de uitzondering maakt de regel. Een dikke tien wat mij betreft!

Koyaanisqatsi is namelijk meer dan een film; het is een ervaring.

De vervolgen, zijn in mijn ogen een stuk minder, maar toch ook zeer de moeite waard om te zien:

Powaqqatsi (1988), richt zich meer op de impact van industrialisatie op traditionele gemeenschappen, en Naqoyqatsi (2002), laat de opkomst van de digitale wereld zien.