Wisselwachter – Geert Mak

‘Wisselwachter’ is geschreven door journalist en non-fictie auteur Geert Mak. Het boek is uitgegeven door Uitgeverij Atlas Contact. Geert Mak heeft inmiddels indrukwekkend veel prijzen op zijn naam staan. Op deze website hebben we al eerder besproken:

Geert Mak

Wie kent hem niet. Hij weet zó mooi over geschiedenis te vertellen en te schrijven dat iedereen denkt dat hij een historicus is. Hij is echter een journalist en dat merk je als je zijn boeken leest. Hij houdt zich aan de feiten, welke vaak uitgebreid achterin de boeken worden vernoemd en schrijft alles op zo ’n manier dat je het overzicht behoudt, ondanks dat zijn meeste boeken echt wel hele dikke pillen zijn.

Zijn schrijfstijl is zakelijk, gemakkelijk te lezen en je vliegt er doorheen. Laat je dus vooral niet afschrikken door de véle pagina’s, zoals ook ‘Wisselwachter’: 622 pagina’s. In feit zijn het er sowieso ‘maar’ 568, want de rest is bronvermelding: noten en foto-verantwoording.

Wisselwachter

‘Wisselwachter’ speelt zich af in de jaren ’30 en ’40 van de vorige eeuw in de Verenigde Staten. Het verhaal gaat over twee personen die belangrijk zijn geweest voor de geschiedenis, maar nauwelijks zichtbaar aanwezig waren. Harry Lloyd Hopkins (1890–1946) was een adviseur en trouwe vriend van Franklin D. Roosevelt, en Anna Eleanor Roosevelt zijn echtgenote. Beiden hebben meer invloed gehad op de wereldgeschiedenis dan algemeen bekend is. Geert Mak duikt in die geschiedenis. Het boek kun je lezen aan een eerbetoon aan Harry Hopkins in het bijzonder.

WISSELWACHTER:

Harry Hopkins werd soms de “wisselwachter” van het Witte Huis genoemd omdat hij bepaalde welke zaken of mensen wel of niet direct tot president Roosevelt doordrongen. Net als een echte wisselwachter bepaalde hij de richting en het juiste spoor, maar dan in politieke en diplomatieke zin.

Harry Hopkins en Ethel Gross

De eerste hoofdstukken gaan over de familieverbanden, prille jeugd en adolescentie van Ethel Gross en Harry Hopkins, welke elkaar ontmoeten in het Christodora House in New York waar Ethel als kinderleidster en personele secretaresse van de directrice werkt. samen later trouwen. Ethel Gross is een Hongaarse jodin die samen met haar moeder en vier broertjes en zusjes naar Amerika zijn geëmigreerd. Ze komen in bittere armoede terecht maar Ethel weet zichzelf te ontwikkelen.

Meteen in een van de eerste pagina’s leer ik al een ‘weetje’ die ik eigenlijk nog niet wist 😊.

Voor veel immigranten was het leven zo zwaar dat ze besloten terug te keren. Het staat haaks op de Amerikaanse mythe, maar dit was de realiteit: van alle Italianen, Grieken, Russen en Roemenen, van al die mannen en vrouwen die we op oude brokkelige films juichend het Vrijheidsbeeld zien passeren, reisde uiteindelijk de helft weer terug. Dat gold voor bijna een derde van de Polen, Slowaken en Bulgaren.

Harry Hopkins gaat werken voor de arme stadsjeugd. Harry’s ambities liggen in de journalistiek en politiek. Hun huwelijk is geen vuur en passie, maar ze blijven in eerste instantie wel bij elkaar.

Harry werd uiteindelijk een van de belangrijkste vertrouwelingen en adviseurs van president Franklin D. Roosevelt, vooral tijdens de Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog. Zijn rol in de Amerikaanse politiek van de jaren 1930 en 1940 was uitzonderlijk invloedrijk, hoewel hij zelf nooit een verkozen ambt bekleedde en voor het grote publiek nauwelijks zichtbaar was.

1936. “Die zomer constateerde de Washingtoncorrespondent van The Daily Oklahoman dat Harry Hopkins overduidelijk de op één na machtigste man was binnen het regeringsaparaat. ‘Hoewel hij geen ministerspost heeft, hoewel zijn functie ’tijdelijk’ is en ook zijn bureau niet verder reikt dan het etiket ’tijdelijk’ – ondanks alles heeft de scharle Hopkins meer macht in handen dan bijna ieder ander, op de president na”.

Harry Hopkins en Rooseveldt

Hopkins stond zeer dicht bij Roosevelt, zowel persoonlijk als professioneel. De president vertrouwde hem zodanig dat hij vaak als tussenpersoon optrad in gevoelige binnen- en buitenlandse aangelegenheden. Hopkins was dagelijks in het Witte Huis te vinden en verbleef daar zelfs een tijdlang, wat zijn uitzonderlijke positie illustreert.

Anna Eleanor Roosevelt wordt ook uitgebreid besproken in het boek. Zij had veel invloed, al was deze nooit echt ‘officieel’ en specifiek zichtbaar. De jeugd van Eleanor is interessant. Van goede afkomst, maar desalniettemin een moeilijke jeugd, waar uiteindelijk haar gedrevenheid uit voort kwam. Ze wilde vooral heel GOED doen. Ieder moment, iedere dag en ieder project.

Voordat de oorlog losbarstte schreef Martha Gellhorn aan Eleanor: “Onze tijd is, denk ik, zo onuitsprekelijk klote omdat de mensen zelf zo compleet lijken te zijn vergeten. De regels houden geen rekening met hen, de machthebbers evenmin, de mensheid leeft in lijdzaamheid terwijl ze zou moeten leven in de volle rijkdom van de aarde”.

Architect van de New Deal

Terug naar Harry Hopkins: als hoofd van de Federal Emergency Relief Administration (FERA) en later de Works Progress Administration (WPA), speelde Hopkins een sleutelrol in de uitvoering van Roosevelt’s New Deal – een reeks economische hervormingen en hulpprogramma’s bedoeld om de Verenigde Staten uit de Grote Depressie te trekken. Onder zijn leiding kregen miljoenen Amerikanen tijdelijk werk via gesubsidieerde overheidsprojecten.

De Tweede Wereldoorlog

Tijdens de oorlog werd Hopkins een informele gezant van Roosevelt bij belangrijke buitenlandse leiders, met name Winston Churchill en Joseph Stalin. Hij speelde een essentiële rol in het voorbereiden van het Lend-Lease-programma, waarbij de VS materiële steun leverden aan geallieerde naties vóór hun eigen formele deelname aan de oorlog.

Harry Hopkins als mens

Harry Hopkins was een man die snel en doortastend kon handelen. Hij was zo trouw als een hond aan president Roosevelt en begreep precies wat de president wilde. Daardoor kon hij ideeën snel omzetten in echte plannen en acties. Zelfs toen hij ziek werd, bleef hij belangrijk voor Roosevelt en zijn beleid.

(Na het sterven van Roosevelt) Nog voor Roosevelts memorial service in het Witte Huis lunchte Hopkins al met de nieuwe president. Hij was de enige die Truman precies kon vertellen wat hij moest weten: de situatie in de wereld, de achtergrond van de afspraken van Casablanca, Teheran en Jalta, de gebruiksaanwijzingen van de belangrijkste politieke en militaire leiders: Churchill, Chiang Kai-Sek, Eden, Molotov, Montgomery, Eisenhower, Nimitz, MacArthur, de deals rond het Manhattanproject, een eindeloze lijst…

Kritiek en twijfels

Hoewel veel mensen respect hadden voor Hopkins, kreeg hij ook kritiek. Sommige politici, vooral de meer behoudende, vonden dat hij te veel macht had zonder dat hij verkozen was. Omdat hij zo goed bevriend was met Roosevelt, dachten sommigen dat hij te veel voorgetrokken werd. Tijdens de Koude Oorlog werd zelfs gesuggereerd dat hij voor de Sovjet-Unie zou hebben gespioneerd, maar daar is nooit echt bewijs voor gevonden.

Harry Hopkins was voor Roosevelt een trouwe helper en belangrijke adviseur. Ze vertrouwden elkaar volledig. Hopkins had veel invloed, ook al had hij zelf geen officiële politieke functie. Hij was één van de belangrijkste mensen achter de schermen in die tijd. Vraag echter de gemiddelde mens naar zijn naam, en men kent hem nauwelijks. Maar ‘Wisselwachter’ is memorabel en hierdoor zal je zijn naam nooit meer vergeten.

Opmerkelijk

Wat ik opmerkelijk vind is dat aan het begin van het boek Geert Mak vertelt dat hij een paar keer op de persoon Harry Hopkins stuitte toen hij met andere journalistieke werken bezig was. Hij beschrijft Hopkins al én Eleanor als eens soort schimmen die om Roosevelt heen hingen maar zelf nauwelijks zichtbaar waren. Toch lees ik aan het eind van zijn boek dat er ontzettend veel is geschreven en overgebleven van hen en natuurlijk ook van de periode van Roosevelt in het algemeen. Alleen al van Harry Hopkins zijn er vier biografieën bekend. En er is ongelooflijk veel materiaal, documenten, brieven achtergebleven over deze specifieke tijd en de mensen die er een politieke, belangrijke rol speelden.

Ik vermoed zelf dat Geert Mak het boek over deze periode in de wereldgeschiedneis, met als insteek: Harry Hopkins, héél belangrijk vind om met de lezers te delen omdat de jaren zoveel op de periode lijken waarin we nu zitten. Waarin we massaal wegkijken en waarin signalen van een duistere tijd die zal gaan komen, worden afgedaan met ‘angstmakerij’ of zoals vele mensen in mij omgeving: “je doet er toch niets aan’.

Een scène uit het boek, waarin Amerikanen verwondert om zich heen kijken in Amsterdam waar men nauwelijks bewust is van de naderende zware tijden, weerspiegelt de mentaliteit van Nederlanders toen én nu: het zal wel verkeren… En dat terwijl de wereld in de fik stond en de Tweede Wereldoorlog steeds zichtbaarder werd.

Aanrader!

Uiteraard! Vooral voor wie in geschiedenis geïnteresseerd is, in Amerika specifiek en in politiek. Ik geef eerlijk toe dat ik het boek nog niet helemaal uit heb. Maar net als in ‘Grote verwachtingen’ is het zo’n dik boek, vol feiten, verhalen en gebeurtenissen, dat je als lezer het gerust af en toe even kan wegleggen, ook al is het in chronologische volgorde geschreven, om vervolgens weer een hoofdstuk te lezen. Daarnaast is het zo dat ik vooral geïnteresseerd was in de levens van de mensen en iets minder in de politieke problemen, projecten en besluiten. Andere lezers zullen wellicht juist geïnteresseerd zijn in de gedetailleerde politiek en minder in de levens van Hopkins en Roosevelt, en hun echtgenoten. Door een bepaalde voorkeurskeuze kun je wel enkele hoofdstukken ‘selectief’ lezen en bepaalde gedeelten overslaan.

De foto’s en al het verzamelde materiaal in dit boek zijn erg mooi om te zien en maken het tot een groot, volledig geheel.

Geert Mak heeft wederom een ontzettend goed boek geschreven met hierin een duidelijke boodschap, we kunnen, nee: MOETEN leren uit het verleden! En vooral ook: ken de geschiedenis, en zorgt dat ie zich niet herhaald...

In Wisselwachter brengt Geert Mak de grote wereldgeschiedenis opnieuw terug tot een verhaal over mensen van vlees en bloed. ‘Tot mijn eigen verwondering werd het boek heel actueel; de huidige, enge tijd begon zich almaar sterker op te dringen.’

Jan Tromp, Volkskrant, 3 januari 2025