‘De avond is ongemak’ – over het stempel van een grote literaire prijs

6 januari 2021 Gastrecensies

Het kan je bijna niet ontgaan zijn: ‘De avond is ongemak’ won in 2020 de International Booker Prize. Is het daarmee een boek dat iedereen moet lezen?

Een gezin dat ontspoort na het overlijden van een van de kinderen

Dat is hoe ik ‘De avond is ongemak’ in één zin zou samenvatten. Het verhaal wordt verteld door Jas. Een bijnaam, die veroorzaakt wordt door het feit dat het meisje haar jas niet meer uit wil doen, nadat haar broer Matthies niet meer terugkeert van een schaatstocht. Hij is door het ijs gezakt en verdronken. Het gereformeerde boerengezin waarin Jas opgroeit ontspoort daarna langzaam maar zeker steeds verder. Haar ouders praten niet over het overlijden, want ‘over de doden praat je niet.’ Jas, Obbe en Hanna leven nog, maar krijgen te weinig aandacht van hun ouders. Signalen dat het niet goed gaat met de drie kinderen worden door de ouders genegeerd.

Heftige gevoelens tijdens het lezen

Laat ik voorop stellen: schrijven kan Marieke Lucas Rijneveld zeker. Haar zinnen zijn echt prachtig en ik zie de boerderij zo voor me. Dat het verhaal zo beeldend is geschreven, is eigenlijk ook waar het probleem voor mij in schuilt. Af en toe wilde ik mijn e-reader weggooien, zo smerig vond ik bepaalde scenes. Met name delen uit het verhaal waar Obbe op een bepaald niet zachtzinnige manier met dieren omgaat. Nu is dat een enorm talent, je lezer zo’n hekel aan bepaalde personages te laten krijgen dat ze denken ‘was hij maar dood gegaan.’

Maar ook: weinig gevoel bij de hoofdpersoon

Wat ook lastig is: ik had niets met hoofdpersonage Jas. Ik begreep haar verdriet om haar dode broer gedeeltelijk, maar buiten dat voelde ik weinig voor haar. Geen sympathie, geen begrip, geen ergernis, eigenlijk niets. Waar Obbe mij deed walgen, dacht ik bij haar alleen maar ‘wat wil je nou?’ Om me te realiseren dat me dat eigenlijk weinig kon interesseren. En dat gaf me een ongemakkelijk gevoel, want er gebeurt nogal wat met Jas in het boek. En eigenlijk is dat het gevoel dat ik nog altijd heb bij dit boek: ongemak. Misschien is dat ook wel wat Rijneveld vooral over wilde dragen. In dat geval zeg ik: missie geslaagd.

Internationale prijs: een zegen, of een vloek?

Als Rijneveld de Booker Prize niet had gewonnen, had ik haar boek vermoedelijk nooit gekocht. Het is namelijk niet een verhaal dat mij aanspreekt als ik afga op de flaptekst. En daar schuilt ook het antwoord in op de vraag ‘wat zegt zo’n prijs eigenlijk?’. Het kan natuurlijk zijn dat je nooit van ‘De avond is ongemak‘ had gehoord als het boek geen prijs had gewonnen. En nu je er wel over hoort denk je ‘o dat klinkt interessant.’ In dat geval zou ik zeggen: lezen dat boek!

Maar als je vooraf het boek in de boekwinkel al had zien liggen en de cover sprak je niet aan, of na het lezen van de eerste paar pagina’s dacht je ‘nee, niet mijn onderwerp,’ dan gaat het feit dat een jury heeft gezegd ‘dit boek MOET je lezen’ vermoedelijk jouw mening niet veranderen.

Daarmee is het krijgen van een grote prijs voor een schrijver enerzijds een zege – je boek zal hoe dan ook meer lezers bereiken. Maar het is ook een vloek: ook mensen die normaal gezien je boek niet zouden lezen, doen dat nu wel. Want ‘dat moet toch wel een geweldig boek zijn, als het als boek van een Nederlandstalig auteur de Booker Prize wint!’

Gemengde reacties

Gevolg: gemengde reacties, want er zullen zeker mensen zijn die teleurgesteld zijn in het boek. Maar is dat erg? Ik denk van niet. Ik denk dat hoe lovend iemand anders ook is over een boek: als het niet jouw genre is, of de schrijfstijl spreekt je niet aan, dan zul je die mening nooit delen. Dat kan dus ook gebeuren als een jury van wijze lezers een boek beloont met een prijs. Ook dan kun je denken ‘het is geen boek voor mij.’

In mijn omgeving waren de meningen over ‘De avond is ongemak‘ overigens ook gemengd. Van ‘een uniek boek, het beste dat ik in 2020 las’ tot ‘ik begrijp er he-le-maal niets van.’ Zelf ben ik er ook nog altijd niet uit of ik het boek nu moet aanraden of niet. De scenes die me bijblijven, zijn scenes die ik eigenlijk liever niet zou willen onthouden. Hoofdpersoon Jas laat me nog altijd koud, zelfs na het treurige einde. Kortom: het is een boek dat indruk maakt, maar mij met een onbestendig gevoel achterlaat.

Heb jij ‘De avond is ongemak‘ ook gelezen? Dan ben ik ontzettend benieuwd naar jouw mening! En mocht je het na deze recensie gaan lezen, dan zou ik dat ook graag horen.