De Venus van Berlijn

‘De Venus van Berlijn’ is geschreven door de Nederlandse auteur Inigo van Alphen. Het dikke boek (335 pagina’s) is uitgegeven door Elikser Uitgeverij.

Van Alphen is in Tilburg geboren en getogen. Hij studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde in Nijmegen. Hierna werd hij docent Nederlands en gaf hij ook les in Kunst. Geschiedenis én Kunst zijn thema’s die vaak samen komen in zijn boeken. ‘De Venus van Berlijn’ is zijn vijfde boek.

De Venus van Berlijn

Het boek is een roman die gaat over de zoektocht naar de laatste dagen in het leven van Rosa Luxemburg. Dit is even héél kort samengevat. Maar eerst even: wie was Rosa Luxemburg?

Rosa Luxemburg

Het is grappig dat ik nu net dit boek in handen kreeg nadat ik het indrukwekkende boek ‘Deemoed’ van Szczepan Twardoch een paar weken geleden heb gelezen. Hierin komt Rosa Luxemburg, samen met Karl Liebknecht , namelijk ook in voor, weliswaar op de verre achtergrond, maar haar aanwezigheid in het verhaal is heel belangrijk.

Rosa Luxemburg was namelijk een van de meest invloedsrijke socialistische denkers en activisten van de late 19e en vroege 20e eeuw. Geboren in 1871 in het toenmalige Polen (dat onder Russische heerschappij viel), werd ze al snel een sleutelfiguur in de internationale arbeidersbeweging. Luxemburg studeerde filosofie, economie en wiskunde, en promoveerde in Zwitserland. Ze verhuisde later naar Duitsland, waar ze zich aansloot bij de Sociaaldemocratische Partij van Duitsland (SPD). Haar scherpe kritiek op het kapitalisme, imperialisme en de reformistische koers van de SPD maakte haar tot een leidende stem binnen de radicale vleugel van de partij.

Samen met Karl Liebknecht richtte ze de Spartacusbond op, een revolutionaire groep die later zou uitgroeien tot de Communistische Partij van Duitsland (KPD). In het boek ‘Deemoed’ ontmoet de hoofdpersoon Rosa en Karl Liebknecht wanneer zij een lezing geven over hun ideeën aan de groep opstandelingen.

De dood van Rosa Luxemburg

Luxemburgs leven kwam op 15 januari 1919 tot een gewelddadig einde tijdens de mislukte Spartacusopstand in Berlijn, een poging van revolutionaire socialisten om de macht over te nemen in het nasleep van de Eerste Wereldoorlog. Ze werd gearresteerd door leden van de Freikorps, een extreemrechtse paramilitaire groep die door de sociaaldemocratische regering was ingehuurd om de opstand neer te slaan. Luxemburg werd tijdens haar arrestatie zwaar mishandeld en uiteindelijk vermoord. Haar lichaam werd in een kanaal gegooid, terwijl de officiële lezing was dat ze was “doodgeschoten tijdens een vluchtpoging”.

De moord op Luxemburg en Liebknecht schokte de wereld en symboliseerde de bruutheid van de politieke strijd in het naoorlogse Duitsland.

De Venus van Berlijn – historie en fictie

Inigo van Alphen houdt zich in zijn boek aan de historische feiten maar maakt een fictief verhaal over een vrouw genaamd Emma, die op zoek gaat naar de gebeurtenissen rond de laatste dagen van Rosa haar dood. Emma van Nimweghen is een voormalig professor uit Nijmegen. Het verhaal vangt aan als ze haar intrek doet in een appartement in Berlijn. Het is duidelijk dat ze Nijmegen heeft verlaten om tot rust te komen na een nare kwestie over beschuldigingen van fraude. Om iets te doen te hebben besluit ze op onderzoek uit te gaan nadat er een paar toevalligheden op haar pad wijzen naar Rosa Luxemburg.

Emma’s zoektocht

Emma is behoorlijk alleen in Berlijn en kent niets of niemand. Doordat ze er toch alleen op uit gaat ontmoet ze in een café een jongeman genaamd Horst, een Berlijnse student. Al gauw raakt ze met hem aan de praat. In een tweede afspraak met Emma verteld hij haar een diep geheim. Hij meent het lichaam van Rosa Luxemburg op een onderzoekstafel te hebben gezien, omdat de anatoom patholoog met een slip of the tongue haar naam noemde. Ook verteld hij Emma over zijn jeugd en zijn ouders die het nodige hebben meegemaakt in de Tweede Wereldoorlog.

Emma ontmoet hierna een Koerdische vluchteling die in een opvangcentrum woont en wacht op een vergunning om te mogen blijven. Zijn verhaal is indrukwekkend en erg triest. Tot hier gaat het verhaal vrij langzaam en kost het af en toe moeite om door te lezen. Het wordt echter spannender als de drie mensen op onderzoek uitgaan en stap voor stap dichter bij de waarheid komen over Rosa haar dood en wat er nu precies met haar lichaam is gebeurd. Tevens zijn er verassingen voor Horst en de Koerdische vluchteling.

Schrijfstijl en mijn leeservaring

De roman is op een manier geschreven dat ik regelmatig dacht: lees ik nu fictie of non-fictie? Het doet allemaal zeer realistisch aan en het hele verhaal is absoluut geloofwaardig. Er zijn geen uitglijders om het verhaal glitter & glamour te geven of aantrekkelijker te maken dan het is. In het verhaal komt héél veel geschiedenis voor en ik heb zo ‘n vermoeden dat de auteur erg lang is bezig geweest met dit boek. De fictie in het boek is voornamelijk het leven van Emma en de manier waarop ze brieven aan Rosa gaat schrijven waarin ze ook veel over haar eigen leven verteld en dingen voor Rosa invult. Het einde is een mooie afronding wanneer Emma bij het daadwerkelijke graf van Rosa staat.

Voor wie interessant?

Het boek is een aanrader voor mensen die van geschiedenis houden en specifiek van de Tweede Wereldoorlog. Tevens is het een must-read voor mensen die van Berlijn houden. Berlijn is alom vertegenwoordigd in dit boek. Iedere straat, ieder gebouw, je wandelt als het ware mee. Nu ben ik zelf een paar keer in Berlijn geweest en ik vond de sfeer geweldig goed beschreven. Als je dit boek leest, dan bén je in Berlijn of je hebt op zijn minst zin om er nog eens heen te gaan.

Een kleine opmerking wil ik wel maken: het verhaal gaat erg traag, het is absoluut geen thriller of romantisch boek. Zie het vooral als een verhaal over een uitgebreid onderzoek waarin je verschillende mensen én het onderwerp: Rosa Luxemburg, goed leert kennen.